Hình thuyền Naga hoàng gia thế kỷ XIX, gọi là Anantanakraj. Nguồn: Thư viện Quốc gia Bangkok
Từ những câu thơ trữ tình của nhà thơ Sunthon Phu, bài viết này sẽ đưa chúng ta vào một hành trình lịch sử đầy mê hoặc, khám phá mối quan hệ phức tạp và đầy biến động giữa người Thái và biển. Hơn bảy thế kỷ trôi qua, từ những vương quốc sơ khai đến quốc gia Thái Lan hiện đại, biển đã đóng một vai trò then chốt, định hình nên vận mệnh, văn hóa và bản sắc của dân tộc Thái.
Người Thái và Biển: Mối Liên Kết Từ Nguồn Cội
Dòng chảy lịch sử của người Thái gắn liền với biển, từ những cuộc di cư của các bộ tộc Tai xuống phía Nam, dọc theo các con sông lớn như Wang, Yom, Nan, Pa Sak, Ping, Tha Chin và Chao Phraya. Cấu trúc địa chính trị của các vương quốc Thái từ thế kỷ XIII, điển hình là Sukhothai và Ayutthaya, cho thấy rõ nét xu hướng phát triển đô thị dọc theo các con sông và mở rộng lãnh thổ xuôi về hạ lưu, nơi dòng sông gặp biển.
Bản đồ sự phân chia các vùng sinh thái và các con sông chính của Thái Lan. Source: Yoshikazu Takaya, An Ecological Interpretation of Thai. Journal of Southeast Asian Studies, Vol. 6, No. 2 (Sep., 1975), p. 191
Tuy nhiên, vai trò của biển đối với lịch sử Thái Lan thời kỳ đầu, trước khi Ayutthaya trở thành một trung tâm thương mại sầm uất vào thế kỷ XVII, vẫn là một chủ đề gây tranh cãi. Các diễn trình lịch sử tập trung vào không gian địa chính trị lục địa, xem nhẹ tầm ảnh hưởng của biển. Chỉ đến giai đoạn cận đại, khi các nghiên cứu về thương mại hàng hải và giao lưu văn hóa phát triển, vai trò của biển mới được nhìn nhận một cách thấu đáo hơn.
Vị trí địa lý của Thái Lan như một cầu nối giữa lục địa và đại dương, giữa Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương, đã biến nơi đây thành điểm giao thoa của các dòng chảy văn hóa, tôn giáo và thương mại. Từ những thế kỷ đầu Công nguyên, eo Kra, điểm hẹp nhất của bán đảo Malay, đã là một trạm trung chuyển quan trọng trên Con đường Tơ lụa trên biển.
Tương Tác Với Biển: Từ Mở Rộng Lãnh Thổ Đến Giao Thương Quốc Tế
Tấm bia Ramkhamhaeng, dựng năm 1292 bởi vị vua lừng danh của vương quốc Sukhothai, là tư liệu thành văn sớm nhất đề cập đến mối liên hệ giữa người Thái và biển. Tấm bia cho thấy tham vọng mở rộng lãnh thổ của Sukhothai về phía Tây, đến tận Pegu và Martaban bên bờ Ấn Độ Dương, và về phía Nam, dọc theo duyên hải đến Nakhon Si Thammarat trên bán đảo Malay.
Ayutthaya, được thành lập năm 1350, kế thừa và phát triển mạnh mẽ hơn nữa mối quan hệ với biển. Từ thế kỷ XV, vương quốc này đã tiến hành các cuộc chinh phạt xuống bán đảo Malay, hướng đến việc kiểm soát eo biển Malacca và mở rộng ảnh hưởng xuống thế giới hải đảo. Các cuộc viễn chinh quân sự của Ayutthaya đã vấp phải sự kháng cự quyết liệt từ Malacca và các thế lực trong khu vực, buộc nhà Minh phải can thiệp.
Bản đồ của Thái Lan vẽ trong khoảng 1767-1782 về đường duyên hải từ Việt Nam đến bán đảo Malay. Nguồn: Klemp, E. Wightman, A. Wightman, A., Asien auf Karten von der Antike bis zur Mitte des 19 Jahrhunderts, VCH (Acta Humaniora), Weinheim, Germany, 1989, p. 42
Bên cạnh các hoạt động quân sự, Ayutthaya cũng tích cực tham gia vào giao thương quốc tế. Các đoàn thuyền triều cống và buôn bán được gửi đến Trung Hoa hàng năm, góp phần thúc đẩy trao đổi kinh tế và văn hóa giữa hai quốc gia.
Sự tương tác với biển đã góp phần định hình nên tính đa dạng văn hóa của Ayutthaya. Hình ảnh những con thuyền buồm từ Nhật Bản, Hà Lan, Bồ Đào Nha cập bến Ayutthaya, mang theo hàng hóa và những câu chuyện từ thế giới bên ngoài, đã trở thành một phần không thể thiếu trong bức tranh lịch sử của vương quốc này.
Quản Lý Biển và Xác Lập Chủ Quyền Biển Hiện Đại
Bước sang thế kỷ XIX, bối cảnh địa chính trị khu vực thay đổi mạnh mẽ với sự trỗi dậy của các cường quốc phương Tây. Sự xuất hiện của Anh và Pháp ở Đông Nam Á đã đặt ra cho Thái Lan những thách thức mới về quản lý biển và xác lập chủ quyền biển đảo.
Sự kiện Paknam năm 1893, khi hai tàu chiến Pháp tiến vào sông Chao Phraya và uy hiếp Bangkok, đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng. Thái Lan buộc phải ký kết các hiệp ước bất bình đẳng, nhượng bộ lãnh thổ và quyền lợi cho Pháp, đồng thời nhận thức rõ hơn về tầm quan trọng của việc củng cố hải quân và xác lập chủ quyền biển.
Lễ hội đua thuyền của người Thái với sự chứng kiến của vua Ayutthaya (khoảng 1680s). Nguồn: Anthony Reid, Southeast Asia in the Age, p. 192
Vua Rama V (Chulalongkorn) đã khởi xướng một loạt cải cách, bao gồm việc hiện đại hóa hải quân, xây dựng học viện hải quân và đưa môn địa lý trở thành môn học bắt buộc trong trường học. Các bản đồ chi tiết về lãnh thổ, đường bờ biển và các hòn đảo được vẽ ra, thể hiện rõ nét nỗ lực của Thái Lan trong việc xác lập chủ quyền biển.
Tuy nhiên, áp lực từ Anh và Pháp vẫn là một gánh nặng đối với Thái Lan. Hiệp ước Bowring (1855) và Hiệp ước Anh-Xiêm (1909) đã buộc Thái Lan phải nhượng bộ nhiều vùng lãnh thổ và quyền lợi ở bán đảo Malay, đồng thời chấp nhận sự bảo hộ của Anh đối với các tiểu quốc Malay.
Thành phố và cảng Bangkok, (18.12.1858). Nguồn: Rev. N. A. McDonald, A Missionary in Siam (1860-1870), Bangkok: White Lotus Press, 1999
Quá trình xác lập chủ quyền biển của Thái Lan tiếp tục diễn ra trong thế kỷ XX, với những tranh chấp và đàm phán với các quốc gia láng giềng như Cambodia, Malaysia và Myanmar. Việc diễn giải các hiệp ước lịch sử và áp dụng luật biển quốc tế đã tạo ra những thách thức mới cho Thái Lan trong việc bảo vệ lợi ích biển đảo của mình.
Biển và Lịch Sử Thái Lan: Một Góc Nhìn Mới
Biển không chỉ là một yếu tố địa lý, mà còn là một động lực quan trọng, góp phần định hình lịch sử, văn hóa và bản sắc của dân tộc Thái. Từ những cuộc di cư ban đầu, đến giao thương quốc tế, mở rộng lãnh thổ và xác lập chủ quyền biển, biển luôn hiện diện trong dòng chảy lịch sử của Thái Lan.
Bản đồ Muang Nakhon Si Thammarat: Bán đảo Malay và các đảo. Nguồn: Santanee Pasuk and Philip Stott, Royal Siamese maps, p. 147
Việc nghiên cứu về mối quan hệ giữa người Thái và biển trong lịch sử là cần thiết để hiểu rõ hơn về những đặc trưng của quốc gia này, từ tính đa dạng văn hóa, đến khả năng thích ứng linh hoạt với những thay đổi của bối cảnh khu vực và toàn cầu.
Bài viết này chỉ là một phần nhỏ trong bức tranh toàn cảnh về lịch sử Thái Lan và biển. Còn rất nhiều câu chuyện thú vị và những bài học quý báu đang chờ đợi được khám phá, để chúng ta có thể hiểu rõ hơn về mối liên kết đặc biệt giữa con người và biển cả.
