Câu chuyện về vua Solomon, vị vua thông thái và giàu có của vương quốc Israel cổ đại, đã vang vọng qua hàng thiên niên kỷ. Kinh Thánh mô tả ông là một vị vua được Chúa ban cho trí tuệ siêu phàm và sở hữu khối tài sản khổng lồ, thu hút sự kính trọng từ khắp nơi trên thế giới. Tuy nhiên, bằng chứng khảo cổ học về vương quốc hùng mạnh này lại vô cùng ít ỏi, khiến nhiều học giả nghi ngờ về sự tồn tại của một đế chế huy hoàng như lời đồn đại. Vậy sự thật về nguồn gốc sự giàu có của vua Solomon là gì? Hành trình tìm kiếm câu trả lời sẽ đưa chúng ta đến những tàn tích cổ xưa ở sa mạc Jordan, nơi ẩn chứa những bí mật về một nền công nghiệp luyện kim phát triển rực rỡ.
Vương Quốc Edom Và Bí Ẩn Khirbat en-Nahas
Cuộc tìm kiếm bắt đầu không phải ở Israel, mà ở Petra, một trung tâm thương mại sầm uất thời cổ đại nằm trên cao nguyên Jordan. Xung quanh Petra là những tàn tích của vương quốc Edom, được cho là do hậu duệ của Esau, anh trai của Jacob, thành lập. Nhà khảo cổ Thomas Levy, trong quá trình nghiên cứu vương quốc Edom, đã phát hiện ra một manh mối quan trọng tại Wadi Feynan, một thung lũng nằm giữa Israel và Edom.
Vùng Wadi Feynan, nơi ẩn chứa bí mật về một nền công nghiệp đồng phát triển rực rỡ.
Nơi đây, lớp xỉ đen – phế phẩm của quá trình luyện kim – phủ kín mặt đất. Hầm mỏ cổ đại xuyên qua các vách đá, dẫn đến những đường hầm sâu hun hút bên trong lòng đồi. Sự hiện diện của quặng đồng tự nhiên cùng với các lò luyện kim cổ xưa cho thấy đây từng là một khu phức hợp khai thác và luyện đồng quy mô lớn, được gọi là Khirbat en-Nahas (nghĩa là “Tàn tích của đồng”).
Cuộc Cách Mạng Đồng Và Quy Mô Khổng Lồ Của Khirbat en-Nahas
Việc sản xuất đồng đã đóng vai trò then chốt trong sự phát triển của cả Edom và Israel. Kim loại này cho phép chế tạo vũ khí, biến đổi các xã hội nông nghiệp đơn giản thành các vương quốc hùng mạnh. Các thí nghiệm tái tạo quá trình luyện kim cổ đại cho thấy quy trình sản xuất đồng thủ công vô cùng khó khăn và tốn nhiều công sức.
Tuy nhiên, Khirbat en-Nahas không chỉ là một xưởng luyện kim nhỏ lẻ. Qua nhiều năm khai quật, Thomas Levy và nhóm của ông đã phát hiện ra dấu tích của một nhà máy sản xuất đồng khổng lồ, với pháo đài, tháp canh, nhà điều hành, và thậm chí cả một ngôi đền. Khu vực này trải rộng trên diện tích hơn 100.000 m2, từng là nơi làm việc của hàng ngàn người thợ ngày đêm.
Hình ảnh minh họa ngôi đền do vua Solomon xây dựng, được cho là sử dụng đồng từ Khirbat en-Nahas.
Các ống bể bằng đất sét nung, chịu được nhiệt độ lên tới 1200°C, là bằng chứng cho thấy sự cải tiến công nghệ đã thúc đẩy sản xuất đồng trên quy mô công nghiệp. Các phân tích môi trường cho thấy mức độ ô nhiễm kim loại nặng cực kỳ cao, khẳng định thêm về quy mô sản xuất khổng lồ tại Khirbat en-Nahas. Ước tính, nhà máy này đã sản xuất khoảng 5.000 tấn đồng, đủ để cung cấp cho toàn bộ khu vực.
Những Người Thợ Mỏ Và Bí Ẩn Về Niên Đại
Hơn 15 hầm mỏ đã được phát hiện xung quanh Khirbat en-Nahas. Những đường hầm sâu hơn 30 mét, đầy nguy hiểm, là nơi các thợ mỏ, được cho là nô lệ, làm việc trong nhiều tháng trời để khai thác quặng đồng. Các phân tích xương của những người được chôn cất gần đó cho thấy hàm lượng đồng và chì cao gấp nhiều lần so với thời tiền sử, chứng minh họ là những người tham gia vào quá trình luyện kim. Các đồ gốm được tìm thấy trong các ngôi mộ cho thấy những người thợ này có thể là người Edom.
Ban đầu, Khirbat en-Nahas được cho là có niên đại từ thế kỷ 7 TCN. Tuy nhiên, kết quả xác định niên đại bằng phóng xạ carbon đã đưa ra một con số bất ngờ: thế kỷ 10-11 TCN, trùng khớp với thời đại của vua David và Solomon. Phát hiện này đã làm dấy lên những tranh luận mới, bởi theo các tài liệu khảo cổ hiện có, vương quốc Edom chưa tồn tại vào thời điểm này.
David, Solomon Và Cuộc Tranh Luận Về Vương Quốc Huyền Thoại
Phát hiện về Khirbat en-Nahas đã đặt ra câu hỏi liệu vua David có xâm chiếm Edom để kiểm soát nguồn cung cấp đồng hay không, và liệu vua Solomon có được thừa hưởng những hầm mỏ này hay không. Kinh Thánh mô tả vương quốc của Solomon rộng lớn và thịnh vượng, nhưng bằng chứng khảo cổ lại rất ít ỏi. Một số học giả cho rằng David và Solomon chỉ là những tù trưởng bộ lạc, và những câu chuyện về sự giàu có của Solomon đã được phóng đại qua nhiều thế hệ.
Cuộc viếng thăm của Nữ hoàng Sheba tới vua Solomon, một hình ảnh minh họa cho sự giàu có và quyền lực của ông.
Tuy nhiên, những khám phá tại Khirbat Quvafa, một khu định cư cổ nằm trên biên giới Israel và Philistine, đã cung cấp những bằng chứng mới về sự tồn tại của một vương quốc Israel có tổ chức vào thời đại của vua David. Những bức tường thành đồ sộ, các dấu ấn trên bình gốm, và đặc biệt là mảnh ostracon có chứa chữ viết Hebrew cổ xưa nhất từng được phát hiện, đều cho thấy sự phát triển của một nhà nước sơ khai.
Cuộc Xâm Lăng Của Shishak Và Bài Học Lịch Sử
Năm năm sau khi Solomon qua đời, vua Shishak của Ai Cập đã tấn công và tàn phá vương quốc Israel. Cuộc xâm lược này được ghi lại trong Kinh Thánh và cũng được xác nhận bởi các bằng chứng khảo cổ ở Thebes, Ai Cập. Sự gián đoạn trong quá trình sản xuất đồng tại Khirbat en-Nahas vào cuối thế kỷ 10 TCN cũng được cho là liên quan đến cuộc xâm lược của Shishak. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc kiểm soát nguồn cung cấp đồng trong khu vực.
Kết Luận
Những phát hiện tại Khirbat en-Nahas và Khirbat Quvafa đã thay đổi nhận thức của chúng ta về thế kỷ 10 TCN, thời đại của vua Solomon. Dù vẫn còn nhiều bí ẩn chưa được giải đáp, nhưng rõ ràng đây là thời kỳ chứng kiến sự trỗi dậy của các thành phố, các vương quốc, và một nền công nghiệp đồng phát triển mạnh mẽ. Câu chuyện về vua Solomon, dù có thể đã được tô vẽ qua thời gian, vẫn phản ánh một giai đoạn lịch sử quan trọng, khi con người bắt đầu khai thác và sử dụng tài nguyên thiên nhiên để xây dựng nên những đế chế hùng mạnh. Bài học lịch sử về tầm quan trọng của tài nguyên và sự tranh giành quyền lực vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay.
