Bên cạnh Truyện Kiều lừng danh, dòng họ Nguyễn Tiên Điền còn lưu giữ một báu vật văn học ít người biết đến – Quân Trung Đối – một truyện thơ Nôm đặc sắc được sáng tác bởi Nguyễn Nghi, em trai cùng cha khác mẹ với Đại thi hào Nguyễn Du. Dù sở hữu giá trị văn học sánh ngang Nhị Độ Mai, Phan Trần, Lục Vân Tiên, Quân Trung Đối lại chìm vào quên lãng trong dòng chảy lịch sử, tác giả của nó cũng bị phủ mờ bởi lớp bụi thời gian.
Nguyễn Nghi – Danh y tài hoa và tâm hồn văn chương
Nguyễn Nghi, hiệu Chu Kiều, Hồng Vũ, Lạc Am, sinh ra trong thời kỳ đầy biến động của lịch sử Việt Nam. Không theo đuổi con đường khoa cử, ông lui về quê mẹ, làng Châu Trần, xã An Lạc, tỉnh Bắc Ninh, hành nghề y và dạy học. Nổi tiếng là một danh y đức độ, am hiểu y lý, Nguyễn Nghi còn được biết đến với tâm hồn văn chương tinh tế, am tường văn học cổ kim. Ông thường kết giao với các danh nhân đương thời, cùng đàm đạo văn chương, bàn luận thế sự.
Trong Châu Trần di cảo, tập hợp những tác phẩm của Nguyễn Nghi, Quân Trung Đối được xem là kiệt tác tiêu biểu nhất, thể hiện tài năng văn chương xuất sắc của ông.
Quân Trung Đối – Hành trình từ lãng quên đến hồi sinh
Quân Trung Đối, với ba bản in chữ Nôm ra đời vào cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20, đều không ghi tên tác giả. Điều này khiến cho tác phẩm bị xem là truyện thơ khuyết danh và không được giới nghiên cứu chú ý. Mãi đến năm 1959, Giáo sư Nghiêm Toản mới bắt đầu nghiên cứu, hiệu đính và chú giải Quân Trung Đối dựa trên một bản chép tay do cụ Phó bảng Võ Hoành thực hiện năm 1922. Nhờ bài tựa của Thanh Bối Cúc Khê Phu và lời bình dẫn truyện của Nhữ Nguyên Lập (Đạm Trai), tác giả của Quân Trung Đối mới được xác định là Nguyễn Chu Kiều, em trai Nguyễn Du.
Năm 1995, Giáo sư Võ Thu Tịnh, con trai cụ Võ Hoành, cho in lại Quân Trung Đối tại Paris, góp phần hồi sinh tác phẩm quý báu này. Gần đây, Tiến sĩ Phạm Trọng Chánh đã tiếp nối công trình của Giáo sư Nghiêm Toản và Giáo sư Võ Thu Tịnh, bổ sung thêm những thông tin về tác giả, hoàn thiện bức tranh về cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Nghi, đồng thời đưa Quân Trung Đối đến gần hơn với độc giả hiện đại.
Quân Trung Đối – Bản anh hùng ca về lòng hiếu thảo và tình yêu chung thủy
Quân Trung Đối, một truyện thơ Nôm gồm 1116 câu thơ lục bát, xoay quanh câu chuyện tình yêu giữa La Thành, con trai danh tướng La Nghệ, và Đậu Tuyến Nương, con gái Đậu Kiến Đức. Hai người gặp gỡ trong bối cảnh chiến tranh loạn lạc, đem lòng cảm mến nhau nhưng lại thuộc hai phe đối địch.
Bên cạnh chuyện tình yêu đầy trắc trở, Quân Trung Đối còn ca ngợi lòng hiếu thảo của Đậu Tuyến Nương khi nàng dâng thư xin vua Đường tha tội cho cha, đồng thời khắc họa hình ảnh người phụ nữ tài sắc vẹn toàn, dũng cảm và kiên trung trong tình yêu.
Dấu ấn Truyện Kiều trong Quân Trung Đối
Là em trai của Nguyễn Du, tác giả Truyện Kiều, Nguyễn Nghi không tránh khỏi ảnh hưởng từ kiệt tác của anh mình. Trong Quân Trung Đối, ta có thể nhận thấy những câu thơ gợi nhớ đến Truyện Kiều như:
- “Mai thua cách quý, nguyệt nhường vẻ trong” (Câu 14, Quân Trung Đối) gợi liên tưởng đến câu: “Mây thua nước tóc, tuyết nhường màu da” (Câu 22, Truyện Kiều)
- “Đậu Công thoát đã động lòng bốn phương” (Câu 42, Quân Trung Đối) gợi nhớ đến câu: “Trượng phu thoát đã động lòng bốn phương.” (Câu 2214, Truyện Kiều)
- “Cho hay một đoạn chung tình, Đố ai gỡ mối tơ mành cho xong” (Câu 201, Quân Trung Đối) gần giống với câu: “Cho hay là giống hữu tình, Đố ai gỡ mối tơ mành cho xong” (Câu 243, 244, Truyện Kiều)
Tuy nhiên, Quân Trung Đối không phải là bản sao của Truyện Kiều. Tác phẩm mang đậm dấu ấn cá nhân của Nguyễn Nghi với bút pháp miêu tả tinh tế, lối kể chuyện lôi cuốn, ngôn ngữ giàu hình ảnh.
Quân Trung Đối – Giá trị văn hóa và ý nghĩa lịch sử
Quân Trung Đối là một tác phẩm văn học giá trị, góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn học Việt Nam. Truyện thơ không chỉ mang đến cho độc giả câu chuyện tình yêu lãng mạn, cảm động mà còn phản ánh một phần bối cảnh lịch sử, xã hội Việt Nam thời kỳ đầy biến động.
Quân Trung Đối còn là minh chứng cho tài năng văn chương của dòng họ Nguyễn Tiên Điền, khẳng định vị trí của Nguyễn Nghi trong lịch sử văn học Việt Nam. Việc nghiên cứu, đánh giá và phổ biến Quân Trung Đối có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa dân tộc.
Kết luận
Quân Trung Đối – viên ngọc quý của văn học Việt Nam đã từng bị lãng quên – đang dần được hồi sinh nhờ nỗ lực của các nhà nghiên cứu. Tác phẩm mang đến cho độc giả hiện đại câu chuyện tình yêu đầy xúc động, đồng thời góp phần làm sáng tỏ hơn về cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Nghi, một danh y tài hoa và tâm hồn văn chương tinh tế. Việc nghiên cứu, đánh giá và phổ biến Quân Trung Đối không chỉ có ý nghĩa văn học mà còn góp phần bảo tồn và phát huy di sản văn hóa dân tộc.
