Cuối thế kỷ 19, Đế quốc Thanh hùng mạnh một thời đang chao đảo trước sức mạnh của thực dân Anh trong Chiến tranh Nha Phiến. Sự kiện Tổng đốc Lâm Tắc Từ tịch thu và tiêu hủy nha phiến tại Quảng Châu năm 1839 đã châm ngòi cho cuộc chiến, đẩy triều đình Mãn Thanh vào thế bị động. Giữa cơn bão lửa chiến tranh, một tia hy vọng le lói xuất hiện từ một nguồn không ngờ tới: Việt Nam.
Hải chiến trong Chiến tranh Nha Phiến năm 1841
Vua Đạo Quang và Hy Vọng Mong Manh
Tháng 6/1840, hạm đội Anh hùng hậu với hàng nghìn quân đổ bộ lên bờ biển Quảng Đông, mở màn cho cuộc chiến tranh xâm lược. Chiến lược của Anh là gây sức ép lên phía Bắc, buộc triều đình nhà Thanh nhanh chóng đầu hàng. Định Hải thất thủ, quân Anh áp sát kinh đô, khiến vua Đạo Quang lo sợ. Giữa tình thế ngàn cân treo sợi tóc, một thương gia Việt Nam đến Quảng Đông đòi nợ đã vô tình thổi bùng lên một hy vọng mong manh cho triều đình Mãn Thanh. Người này khẳng định Việt Nam sở hữu thuyền bè và súng ống mạnh mẽ hơn cả quân Anh, sẵn sàng hỗ trợ nếu được yêu cầu.
Vua Đạo Quang nhà Thanh
Điều Tra Thực Lực Việt Nam
Vua Đạo Quang ngay lập tức ra chỉ dụ cho Tổng đốc Quảng Đông Kỳ Cống điều tra thực hư về sức mạnh quân sự của Việt Nam. Trong chỉ dụ, nhà vua tỏ ra quan tâm đến khả năng chế tạo thuyền pháo của Việt Nam, liệu có đủ sức chống lại quân Anh hay không, và liệu lời đề nghị hỗ trợ có thực sự xuất phát từ thiện chí. Kỳ Cống, sau khi điều tra, đã tâu lên rằng người thương gia Việt Nam kia, Nguyễn Đắc Hồng, chỉ là một lái buôn tìm cách đòi nợ, lời nói của y khó có thể tin tưởng hoàn toàn. Tuy nhiên, những ghi chép trong sử sách Trung Quốc về việc quân Việt Nam từng đánh bại quân Anh trước đó đã khiến vua Đạo Quang chưa thể dập tắt hoàn toàn hy vọng.
Những Mẫu Thuyền Việt Nam Qua Lời Kể Của Nhân Chứng
Triều đình nhà Thanh tiếp tục điều tra sâu hơn về tình hình quân sự của Việt Nam. Những lời khai của các nhân chứng, từ thương nhân thường xuyên qua lại đến cựu pháo thủ từng tham gia giao tranh với quân Việt, đã vẽ nên một bức tranh tổng quát về lực lượng hải quân của nhà Nguyễn. Những chiến thuyền như Kim Giải, Ngân Giải, hay Nha Xoa, với thiết kế chắc chắn nhưng kém linh hoạt, cùng với việc sử dụng voi chiến trong các trận đánh trên bộ, đã được ghi nhận. Việc Việt Nam thường xuyên tịch thu vũ khí của tàu thuyền nước ngoài khi vào cảng càng cho thấy sự thận trọng và e ngại của triều đình nhà Nguyễn trước các thế lực phương Tây.
a war junk in Hai Phong, 19th centuryChiến thuyền nhà Nguyễn cuối thế kỷ 19 tại cảng Hải Phòng
Hy Vọng Tan Vỡ
Tuy nhiên, những thông tin thu thập được cho thấy sức mạnh quân sự của Việt Nam chưa đủ để đối đầu với quân Anh hùng mạnh. Nguỵ Nguyên, tác giả của bộ sách “Hải Quốc Đồ Chí”, đã bác bỏ ý kiến cho rằng Việt Nam có thể đánh bại quân Anh trên biển. Ông cho rằng những chiến thắng trước đó của Việt Nam chỉ là nhờ lợi thế địa hình sông nước, chứ không phải nhờ sức mạnh vượt trội. Cuối cùng, hy vọng mong manh của vua Đạo Quang đã tan vỡ.
Kết Luận
Sự kiện nhà Thanh tìm kiếm sự hỗ trợ từ Việt Nam trong Chiến tranh Nha Phiến cho thấy sự tuyệt vọng của triều đình Mãn Thanh trước sức mạnh của phương Tây. Đồng thời, nó cũng phản ánh một phần nào đó về thực lực quân sự của Việt Nam thời bấy giờ, đủ để gây ấn tượng với một đế quốc hùng mạnh như Trung Quốc, nhưng chưa đủ để đối đầu với làn sóng xâm lược của thực dân. Bài học lịch sử này cho thấy tầm quan trọng của việc xây dựng một quốc phòng vững mạnh để bảo vệ chủ quyền quốc gia.
Tài Liệu Tham Khảo
- Nguỵ Nguyên, Hải Quốc Đồ Chí.
Phụ Lục
- Gia Khánh: Niên hiệu của vua Gia Khánh (1796-1820), nhà Thanh.
- Đạo Quang: Niên hiệu của vua Đạo Quang (1820-1850), nhà Thanh.
- Minh Mệnh: Niên hiệu của vua Minh Mạng (1820-1841), nhà Nguyễn.
- Thiệu Trị: Niên hiệu của vua Thiệu Trị (1841-1847), nhà Nguyễn.
