Cuộc chiến tranh Xô Viết tại Afghanistan, kéo dài từ 1979 đến 1989, không chỉ là một cuộc xung đột quân sự mà còn là một mớ bòng bong phức tạp của các mối quan hệ chính trị, sắc tộc và tôn giáo. Bài viết này sẽ làm sáng tỏ những hiểu lầm phổ biến và hé lộ những khía cạnh ít được biết đến của cuộc chiến, từ nguồn gốc của Taliban đến vai trò của Liên minh phương Bắc, từ số phận của những người lính Xô Viết bị bỏ lại đến những cảnh báo về vụ 11/9.
Bối cảnh cuộc chiến tranh Xô Viết tại Afghanistan bắt nguồn từ sự can thiệp của Liên Xô vào chính trị nội bộ của Afghanistan. Việc chính phủ Afghanistan thân Liên Xô gặp khó khăn trong việc kiểm soát tình hình trong nước đã dẫn đến sự can thiệp quân sự trực tiếp của Liên Xô, châm ngòi cho một cuộc chiến tranh kéo dài và đầy biến động.
Taliban: Không Phải Sản Phẩm Của Mỹ
Một trong những quan niệm sai lầm phổ biến nhất là Mỹ đã tạo ra Taliban để chống lại Liên Xô. Thực tế, Taliban, với ý nghĩa “học sinh” trong tiếng Pashtun, được thành lập vào năm 1994, sau khi Liên Xô rút khỏi Afghanistan. Mullah Mohammed Omar, người sáng lập Taliban, đã tập hợp những học sinh trường Hồi giáo trẻ tuổi, những người cực đoan về luật Sharia, để thành lập một lực lượng riêng. Điều này bác bỏ hoàn toàn giả thuyết “gậy ông đập lưng ông”. Sự trỗi dậy của Taliban là một hệ quả của tình hình bất ổn chính trị và sự chia rẽ trong nội bộ Afghanistan sau khi chế độ cộng sản sụp đổ.
Nội Chiến Và Sự Phân Mảnh Của Các Lực Lượng
Cuộc chiến tại Afghanistan không chỉ đơn giản là cuộc đối đầu giữa Liên Xô và các lực lượng Mujahideen. Bên trong nội bộ Afghanistan, sự phân mảnh chính trị và sắc tộc đã tạo nên một bức tranh phức tạp. Các nhóm Mujahideen đa dạng về sắc tộc (Tajik, Uzbek, Turk, Hazara) và tôn giáo (Sunni, Shia) có mục tiêu khác nhau và không phải lúc nào cũng đồng lòng chống Liên Xô. Thậm chí, có cả những nhóm Cộng sản chống lại chính quyền thân Liên Xô. ALO, SAMA, AMFFF là những ví dụ điển hình cho sự phân hóa này. Họ đều nhận được sự hỗ trợ từ Trung Quốc và đã tiến hành các hoạt động chống lại chính quyền Kabul và quân đội Liên Xô.
Hình ảnh đoàn xe thiết giáp Liên Xô rút khỏi Afghanistan năm 1989.
Mujahideen Và Taliban: Hai Lực Lượng Khác Biệt
Mujahideen, những chiến binh thánh chiến chống Liên Xô, thường bị nhầm lẫn với Taliban. Thực tế, hai lực lượng này hoàn toàn khác biệt về nguồn gốc, thành phần sắc tộc, tôn giáo, đồng minh và cả vũ khí sử dụng. Mujahideen được quốc tế ủng hộ rộng rãi, bao gồm cả Mỹ, trong khi Taliban chỉ nhận được sự hỗ trợ từ Pakistan và Ả Rập Saudi. Sự khác biệt này góp phần tạo nên bức tranh phức tạp của cuộc chiến tại Afghanistan.
Liên Minh Phương Bắc: Những Người Anh Hùng Bị Lãng Quên
Liên minh phương Bắc, được thành lập năm 1996 để chống lại Taliban, là một lực lượng quan trọng nhưng ít được nhắc đến. Dưới sự lãnh đạo của Ahmad Shah Massoud, Liên minh đã chiến đấu kiên cường chống lại Taliban, bất chấp sự chống lưng của Pakistan cho lực lượng này. Sự hợp tác giữa Liên minh phương Bắc và Mỹ sau vụ 11/9 đã góp phần quan trọng vào việc lật đổ chế độ Taliban.
Vai Trò Của Nga Và Hậu Quả Của Cuộc Chiến
Sự sụp đổ của Liên Xô năm 1992 đã gián tiếp dẫn đến sự sụp đổ của chính quyền cộng sản Afghanistan. Việc Nga cắt nguồn cung cấp dầu mỏ cho Afghanistan đã gây ra khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng, góp phần vào sự sụp đổ của chính quyền Najibullah. Cuộc chiến Afghanistan cũng là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến nội chiến Tajikistan, buộc Nga và Uzbekistan phải can thiệp. Hàng triệu người Afghanistan đã phải tị nạn sang các nước láng giềng, tạo ra một cuộc khủng hoảng nhân đạo kéo dài.
Bài Học Lịch Sử
Cuộc chiến tranh Xô Viết tại Afghanistan là một bài học lịch sử về sự can thiệp quân sự và hậu quả của nó. Sự phức tạp của tình hình chính trị, sắc tộc và tôn giáo tại Afghanistan đã khiến cuộc chiến trở nên kéo dài và khó giải quyết. Những hiểu lầm và thông tin sai lệch về cuộc chiến vẫn còn tồn tại đến ngày nay, đòi hỏi chúng ta cần có cái nhìn đa chiều và khách quan hơn để hiểu rõ bản chất của cuộc xung đột này.
Tài Liệu Tham Khảo
Sách/Tài Liệu Gốc:
- Ngàn Mặt Trời Rực Rỡ (Khaled Hosseini)
- Taliban and Anti-Taliban (Farhat Taj)
- Quan Tài Thép – Zinky Boys (Svetlana Alexievich)
- Afghanistan As It Once Was (William Podlich và Peg Podlich)
Nghiên Cứu:
- Ideology without leadership: The Rise and Decline of Maoism in Afghanistan (Niamatullah Ibahimi)
- Từ Mujahideen đến Taliban (NLĐ số ra tháng 8/2003)
- The 1980s mujahideen, the Taliban and the shifting idea of jihad (Nushin Arbabzadah)
- Refugees and the Law (Jayshree Satpute, Md. Saood Tahir)
- Ahmad Shah Massoud: the man who saw tomorrow (KAMAL ALAM)
- Afghan sources of the Tajikistan civil war (Scott W. Tousley)
- Lời nguyện cầu từ Chernobyl (Svetlana Alexievich)
- “Massoud? I would treat him like my best friend” (Hồi kí Leonid Khabarov)
- War stories: the strange lives of Soviet fighters who stayed in Afghanistan (ANTHONY LOYD/ The Times)
Hình ảnh:
Chú thích về độ tin cậy: Các nguồn tư liệu được sử dụng bao gồm cả sách, bài báo và hồi ký từ nhiều tác giả và nguồn khác nhau. Mặc dù có sự khác biệt về quan điểm, việc tổng hợp thông tin từ nhiều nguồn giúp cung cấp một bức tranh toàn diện hơn về cuộc chiến. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng một số thông tin, đặc biệt là những thông tin liên quan đến Taliban và Mullah Omar, vẫn còn nhiều tranh cãi và cần được tiếp tục nghiên cứu.
