Đạo Phật đã ra đời cách đây hơn hai mươi lăm thế kỷ tại đất nước Ấn Độ. Trải qua quá trình tồn tại và phát triển, đạo Phật đã trải qua sự chuyển biến và đổi thay, dẫn đến sự phân hóa thành Phật giáo Bộ phái và Phật giáo Đại thừa. Trong bài viết này, chúng ta sẽ khám phá những đặc điểm tư tưởng của Phật giáo Nguyên thủy, Bộ phái và Đại thừa, và hiểu rõ hơn về sự phân hóa này.
1. Đặc điểm tư tưởng của Phật giáo Nguyên thủy
1.1. Nguyên Thủy Phật giáo thể hiện tinh thần thiết thực hiện tại
Phật giáo Nguyên thủy tập trung vào sự thiết thực của hiện tại. Mục đích của đức Phật là chỉ ra khổ và con đường diệt khổ. Ngài không chú ý đến những vấn đề không trực tiếp đưa đến giải thoát. Giáo pháp của đức Phật luôn đứng trên lập trường và hiện trạng thực tế để giảng dạy. Trong giáo lý của Phật giáo Nguyên thủy luôn cảnh giác với mọi tranh biện và tạo ra con đường giải thoát.
1.2. Phương pháp khảo sát của Phật giáo Nguyên thủy
Phật giáo Nguyên thủy lấy nhân sinh làm trung tâm để khảo sát vũ trụ. Quan sát con người chính là quan sát vũ trụ. Phương pháp này được thực hiện bằng việc nhìn các pháp Như thị (tương ứng với như ý) và Đúng như thật (tương ứng với như tích). Phương pháp này giúp hiểu bản chất của sự việc và thấy được cái chân như (tathata) của các pháp.
1.3. Lấy pháp làm trung tâm (Dharma-Nguyên lý)
Pháp là nguyên tắc chi phối mọi chuyện sinh diệt của vạn hữu, không phải do thần thánh hay bất kỳ ai tạo ra. Pháp là trung tâm của vũ trụ, và con người là chủ nhân của nghiệp. Phật giáo Nguyên thủy tôn sùng và nương tựa vào pháp.
1.4. Quan điểm tôn giáo của đạo Phật Nguyên Thủy
Đạo Phật luôn đề cao trách nhiệm cá nhân. Mỗi cá nhân phải tự trách nhiệm với chính mình. Quan điểm này cũng đề cao tự do tư tưởng, cho phép mọi người tự do nghi ngờ và tự do suy nghĩ. Sự tự do tư tưởng không bị hạn chế trong Phật giáo.
2. Đặc điểm tư tưởng của Phật giáo Bộ phái
Phật giáo Bộ phái ra đời sau khoảng 100-110 năm sau khi đức Phật nhập Niết bàn. Bộ phái Phật giáo chủ trương ngoại giới, tập trung vào thực tại. Phật giáo Bộ phái phân tích yếu tố vạn hữu và phân tích giáo lý Duyên khởi. Bộ phái này tạo sự khác biệt với Phật giáo Nguyên thủy, tập trung vào phân tích giáo lý.
3. Đặc điểm tư tưởng của Phật giáo Đại thừa
Phật giáo Đại thừa ra đời với mục tiêu chính là cứu độ chúng sinh. Đại thừa Phật giáo chủ trương rằng tất cả mọi chúng sinh đều có Phật tính và có thể trở thành Phật. Đại thừa lấy tại gia làm điểm xuất phát và xem việc cứu độ chúng sinh là mục tiêu chính.
Sự phân hóa của Phật giáo không làm mất đi giá trị của giáo pháp. Điều này đã góp phần vào sự phát triển và ứng dụng rộng rãi của Phật giáo. Sự phân hóa này không phải là sự phân chia cao thấp, mà là để thích ứng với tư tưởng giáo lý Phật giáo đến với từng thời đại. Quan điểm và phương pháp của mỗi thời kì có thể khác nhau, nhưng tựu trung tư tưởng giáo lý vẫn như thế.
Với sự phân hóa này, Phật giáo không bị suy yếu mà ngược lại, nó mang lại sự phát triển và ứng dụng cho xã hội và con người. Đồng thời, người học Phật cần có thái độ tìm hiểu nghiêm túc, không mang các quan điểm sai lầm và không tạo ra sự phân biệt không đáng có.
