Phật giáo, một hệ thống triết học – tôn giáo ra đời ở Bắc Ấn Độ vào cuối thế kỷ thứ 6 TCN bởi Tất Đạt Đa (Siddhartha), đã trải qua một hành trình dài du nhập và phát triển trên đất Việt. Từ những bước chân đầu tiên vào Giao Chỉ cho đến khi trở thành quốc giáo dưới triều Lý – Trần, Phật giáo không chỉ đơn thuần là một tín ngưỡng tâm linh mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc định hình văn hóa, chính trị và xã hội Việt Nam. Bài viết này sẽ phân tích sâu hơn về quá trình du nhập, phát triển và ảnh hưởng của Phật giáo trong giai đoạn thế kỷ 10 – 14, một thời kỳ vàng son của Phật giáo Việt Nam.
Giai Đoạn Du Nhập Và Hình Thành Phật Giáo Việt Nam
Khác với quan niệm phổ biến cho rằng Phật giáo du nhập vào Việt Nam từ Trung Hoa, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, những tiếp xúc ban đầu của người Việt với Phật giáo lại xuất phát trực tiếp từ Ấn Độ thông qua các hoạt động giao thương đường biển sôi động vào đầu Công Nguyên. Các thương nhân Ấn Độ, trên hành trình tìm kiếm nguyên vật liệu và hàng hóa, đã ghé lại Giao Chỉ, mang theo cả những nét văn hóa, tín ngưỡng, trong đó có Phật giáo. Sự hình thành trung tâm Phật giáo Luy Lâu vào nửa sau thế kỷ thứ hai chính là minh chứng cho sự du nhập sớm này.
anh-dep-tuong-phat-3
Vào thời kỳ này, tín ngưỡng bản địa của người Việt với niềm tin vào Ông Trời, các vị thần tự nhiên, cùng quan niệm về linh hồn bất tử đã tạo nên một nền tảng thuận lợi cho sự tiếp nhận Phật giáo. Những giáo lý về nhân quả, nghiệp báo, luân hồi của Phật giáo dường như cộng hưởng với tín ngưỡng sẵn có, tạo nên một hình thức Phật giáo bình dân gần gũi, dễ hiểu. Đến thế kỷ thứ hai, sự xuất hiện của tăng đoàn, việc dịch kinh, sáng tác và xây dựng chùa chiền đánh dấu một bước phát triển mới, chuyên sâu hơn của Phật giáo trên đất Việt. Sự ra đời của Lí hoặc luận và kinh Tứ thập nhị chương, những tác phẩm Phật học viết bằng Hán tự tại Giao Chỉ, là minh chứng rõ nét cho sự phát triển này.
Tuy nhiên, từ thế kỷ thứ ba, Phật giáo Đại thừa từ Trung Hoa bắt đầu có ảnh hưởng trở lại Giao Chỉ. Sự xuất hiện của Tăng Hội (?-280), người được xem là sáng tổ của Thiền học Việt Nam, và tư tưởng thiền của ông, mang đậm dấu ấn của Phật giáo Đại thừa Trung Hoa, là một ví dụ điển hình. Dù vậy, Thiền học Việt Nam vẫn giữ được những nét riêng biệt, không hoàn toàn bị đồng hóa với Thiền học Trung Hoa. Sự kết hợp, giao thoa giữa Phật giáo Ấn Độ và Phật giáo Trung Hoa đã tạo nên một bức tranh Phật giáo Việt Nam đa dạng và phong phú.
Phật Giáo Thời Kỳ Độc Lập (Thế Kỷ 10 – 14)
Giai đoạn từ thế kỷ 10 đến 14 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử Việt Nam, khi đất nước chính thức giành được độc lập sau hơn 1000 năm Bắc thuộc. Trong bối cảnh này, Phật giáo đã đóng một vai trò then chốt, không chỉ trong việc củng cố nền độc lập non trẻ mà còn trong việc định hình văn hóa và xã hội.
Thời Đinh – Tiền Lê
Dưới thời Đinh – Tiền Lê, vai trò của Phật giáo trong đời sống chính trị và xã hội tiếp tục được khẳng định. Giới tăng sĩ, với kiến thức uyên bác và sự gần gũi với dân chúng, được triều đình trọng dụng, tham gia bàn luận và giải quyết các vấn đề chính sự. Đặc biệt, sự kết hợp giữa Phật giáo, Mật giáo, sấm ký và phong thủy đã tạo nên một sức mạnh tinh thần to lớn, góp phần củng cố niềm tin vào nền độc lập dân tộc. Việc vua Đinh Tiên Hoàng phân định giáo tầng cho tăng sĩ và ban chức Tăng thống cho Ngô Chân Lưu là minh chứng cho sự coi trọng của triều đình đối với Phật giáo.
Thời Lý
Thời Lý được xem là thời kỳ hoàng kim của Phật giáo Việt Nam. Sự ảnh hưởng của Phật giáo lan tỏa đến mọi mặt của đời sống xã hội, từ chính trị, kinh tế, văn hóa cho đến giáo dục. Việc Lý Công Uẩn lên ngôi, việc dời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long đều mang đậm dấu ấn của Phật giáo. Các vị vua nhà Lý, với lối sống đạo đức và tâm linh, đã tạo nên một triều đại “thuần từ” hiếm có trong lịch sử phong kiến Việt Nam. Phật giáo thời Lý cũng có những đóng góp to lớn cho văn học, kiến trúc và điêu khắc. Chùa Một Cột, một công trình kiến trúc tiêu biểu của thời Lý, cho đến nay vẫn là một biểu tượng văn hóa của dân tộc.
Thời Trần
Dưới thời Trần, Phật giáo tiếp tục phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là với sự ra đời của thiền phái Trúc Lâm Yên Tử. Vua Trần Thái Tông, Trần Nhân Tông đều là những người có kiến thức uyên bác về Phật học, góp phần đưa Phật giáo trở thành quốc giáo. Tư tưởng nhập thế của thiền phái Trúc Lâm đã tạo nên một sức mạnh đoàn kết dân tộc, góp phần tạo nên chiến thắng vang dội trước quân xâm lược Nguyên Mông.
Kết Luận
Phật giáo, từ những bước chân đầu tiên vào Giao Chỉ cho đến khi trở thành quốc giáo dưới triều Lý – Trần, đã trải qua một hành trình dài phát triển và thích nghi với văn hóa, xã hội Việt Nam. Với tinh thần khoan dung, độ lượng, nhập thế, Phật giáo đã đóng vai trò quan trọng trong việc định hình văn hóa, chính trị và xã hội Việt Nam trong giai đoạn thế kỷ 10 – 14. Những di sản văn hóa và tinh thần mà Phật giáo để lại cho đến ngày nay vẫn còn nguyên giá trị, là một phần không thể thiếu trong bản sắc văn hóa dân tộc.
Tài liệu tham khảo
- Nguyễn Lang, Việt Nam Phật giáo sử luận, in lần thứ 3, Nxb Văn hóa, Hà Nội, 1992.
