Septimius Severus, sinh ra tại Libya, đã khắc tên mình vào lịch sử với tư cách là Hoàng đế La Mã gốc Phi đầu tiên. Gần hai thiên niên kỷ trước, khát vọng quyền lực đã đưa ông lên đỉnh cao quyền lực, tự xưng Hoàng đế sau Trận Lugdunum năm 197 SCN. Mang trong mình giấc mộng về một Vương triều Severus hùng mạnh, cuối đời, ông đã dẫn đầu một cuộc viễn chinh đầy bi kịch tới Caledonia (nay là Scotland), hành quân về phía Bắc đến tận Bức tường Hadrian với một đội quân hùng hậu, quyết tâm thống nhất đảo Anh dưới ách La Mã. Tuy nhiên, số phận đã an bài, ông qua đời tại York, giấc mộng dang dở, bị chính con trai mình, Caracalla, phản bội.
Tàn tích Leptis Magna, quê hương của Septimius Severus
Từ Leptis Magna đến Đỉnh cao Quyền lực
Sinh năm 145 SCN trong một gia đình giàu có nhờ sản xuất dầu ô liu tại Leptis Magna (nay thuộc Libya), Septimius Severus đã sớm bộc lộ tham vọng quyền lực. Ngày nay, du khách đến thăm tàn tích La Mã cổ kính tại Leptis Magna vẫn có thể chiêm ngưỡng Cổng Septimius Severus, một công trình kiến trúc hùng vĩ được UNESCO công nhận là di sản thế giới. Chính khát vọng quyền lực đã đưa ông từ Châu Phi đến Rome năm 161, nơi những mối quan hệ đã giúp ông vươn lên hàng ngũ nguyên lão cấp cao.
Nhờ sự tiến cử của người họ hàng Gaius Septimius Severus với Hoàng đế Marcus Aurelius, Severus nhanh chóng thăng tiến trong hệ thống hành chính La Mã (cursus honorum). Đến năm 170, ông đạt được vị trí quyền lực mà mình mong muốn khi được bầu làm Nguyên lão. Sau đó, ông được bổ nhiệm làm Legatus (Binh đoàn trưởng) trong Quân đoàn Lê dương, một vị trí quan trọng khẳng định vị thế xã hội của ông.
Cuộc hôn nhân đầu tiên của Severus với Paccia Marciana, cũng đến từ Leptis Magna, chỉ kéo dài 10 năm cho đến khi bà qua đời vì bệnh tật vào năm 186. Là một người tin vào chiêm tinh học và luôn chú ý đến những điềm báo tâm linh, sau khi nghe được một lời tiên tri, Severus đã kết hôn với Julia Domna, một quý tộc giàu có đến từ Emesa, Syria, vào năm 187, khi đang là Thống đốc xứ Gaul tại Lyon (nay thuộc Pháp). Họ có hai người con trai là Caracalla và Geta, đảm bảo người kế vị cho Vương triều Severus mà ông hằng mơ ước.
Năm của Năm Hoàng đế và Trận Lugdunum Định Mệnh
Năm 191, Hoàng đế Commodus bổ nhiệm Severus làm Thống đốc Pannonia Superior đóng quân tại biên giới sông Danube. Tuy nhiên, năm sau, Commodus bị ám sát, và người kế nhiệm, Publius Helvius Pertinax, chỉ trị vì được 86 ngày trước khi bị Vệ binh Praetorian sát hại vào năm 193. Năm tiếp theo được lịch sử ghi nhớ là “Năm của Năm Hoàng đế”, khi có tới năm người lần lượt lên ngôi Hoàng đế La Mã, và Severus là một trong số đó.
Trận Lugdunum diễn ra vào tháng 2 năm 197 chống lại Clodius Albinus, một trong những đối thủ của Severus, đã quyết định vận mệnh của ông. Đây là một trong những trận chiến lớn nhất trong lịch sử La Mã, với hơn 150.000 binh sĩ tham chiến. Severus đã thể hiện sự tàn nhẫn khi tiêu diệt nhiều quân nổi dậy trong chiến thắng vang dội này. Sau trận chiến, đầu của Albinus bị mang về Rome. Severus hành quân về Rome dưới danh nghĩa của Pertinax và được các nguyên lão tôn làm Hoàng đế.
Severus trở thành người đàn ông quyền lực nhất thế giới, Hoàng đế La Mã gốc Phi đầu tiên, cai trị một đế chế rộng lớn trải dài từ Trung Đông đến Đại Tây Dương, từ Châu Phi đến đảo Anh ở phía Bắc. Ông dành 15 năm đầu tiên trong triều đại của mình để dẹp yên kẻ thù của La Mã, bảo vệ biên giới, trước khi tham vọng vinh quang dẫn ông đến miền Bắc xa xôi.
Cuộc Viễn Chinh Caledonia và Bóng Ma Thất Bại
Ở tuổi 60, Septimius Severus khao khát củng cố di sản của mình. Ông quyết định thống nhất đảo Anh dưới sự cai trị của La Mã, tiêu diệt những bộ tộc Caledonia “man rợ” và các chiến binh vùng cao nguyên đang nổi dậy chống lại La Mã dọc theo Bức tường Hadrian.
Bất chấp tuổi tác và sức khỏe suy yếu, ông tập hợp một đội quân hùng hậu từ khắp Đế chế La Mã và hành quân đến Scotland với quy mô chưa từng có. Năm 208, Severus dẫn đầu 40.000 binh sĩ La Mã cùng với con trai Caracalla, lúc này là đồng Hoàng đế. Đội quân hùng mạnh này là minh chứng cho sự đa văn hóa phi thường của La Mã, bao gồm cung thủ Syria, kỵ binh Tây Ban Nha, và nhiều dân tộc khác, mà di tích của họ vẫn được các nhà khảo cổ học tìm thấy trên đường vào Scotland.
York, trung tâm của tỉnh Britannia, trở thành đại bản doanh của Severus từ năm 208 đến năm 211 SCN, khi ông không bận rộn với cuộc chinh phạt Scotland. Theo các sử gia, Severus tiến vào thành phố không chỉ với một đội quân hùng hậu mà còn với một lượng lớn thường dân và Vệ binh Praetorian trung thành.
Cuộc chinh phạt Scotland ngay từ đầu đã là một thảm họa, do sự thiếu hiểu biết về văn hóa và cấu trúc xã hội của những bộ tộc phía Bắc mà người La Mã gọi là “man rợ”. Khu vực này được cai trị theo một hệ thống hoàn toàn khác với Đế chế La Mã, không có người lãnh đạo duy nhất, đường trải nhựa hay thành thị kiểu La Mã. Người Caledonia rất thích nghi với môi trường sống khắc nghiệt của họ.
Suốt nhiều tháng, Severus, giờ đã già yếu, hành quân qua vùng đất Scotland xa lạ, truy đuổi kẻ thù, trong khi quân đội của ông phải chịu đựng các cuộc tấn công du kích. Đến năm 209, Severus và Caracalla tiến đến gần Aberdeen khi mùa đông đến. Truyền thuyết kể rằng Caracalla đã cố gắng ám sát cha mình nhưng không thành công, trong khi một nhóm thủ lĩnh “man rợ” đến giả hàng. Kiệt sức và bị phản bội, Severus rút lui về phía Nam qua Bức tường Hadrian để trở về York.
Kết cục của Vương triều Severus
Theo sử gia Cassius Dio, Severus đã khuyên các con trai mình tránh bất ổn bằng cách “hãy đối xử tốt với nhau, làm giàu cho quân đội, và giết những kẻ còn lại.” Tuy nhiên, lời khuyên của ông đã bị phớt lờ. Sau khi Severus qua đời vào tháng 2 năm 211, Caracalla và Geta trở về Rome, củng cố biên giới Britain tại Bức tường Hadrian, bỏ mặc các bộ tộc phía Bắc.
Mặc dù hai anh em cùng nhau cai trị, nhưng sự ganh đua đã dẫn đến vụ ám sát đẫm máu của Geta dưới tay anh trai mình cùng năm đó. Geta được cho là đã chết trong vòng tay của mẹ. Một án damnatio memoriae (xóa bỏ ký ức) đã được tuyên bố, và hình ảnh của Geta bị xóa khỏi tất cả các ghi chép. Bản thân Caracalla cũng bị ám sát vào năm 217 bởi một người lính bất mãn. Giấc mơ của Severus về một đảo Anh thống nhất và một Vương triều Severus trường tồn đã tan thành mây khói.
Tài liệu tham khảo:
- Sách/Tài liệu gốc:
- Cassius Dio, Roman History
- Nghiên cứu:
- Birley, Anthony R. Septimius Severus: The African Emperor. Routledge.
- Isaac, Benjamin H. Septimius Severus and the Roman Army. Pen and Sword Military.
- Breeze, David J. Septimius Severus in Scotland: The Northern Campaigns of the First Hammer of the Scots. Greenhill Books.
