Giải Nobel Kinh tế năm 2024 đã vinh danh Daron Acemoglu, Simon Johnson và James Robinson vì công trình nghiên cứu đột phá về mối quan hệ giữa thể chế và sự thịnh vượng của các quốc gia. Nghiên cứu này không chỉ giải thích sự chênh lệch giàu nghèo giữa các quốc gia mà còn cung cấp những bài học sâu sắc cho các nhà hoạch định chính sách và người dân trên toàn thế giới, đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.
Jakob Svensson, Chủ tịch Ủy ban Giải thưởng Nobel Kinh tế, nhấn mạnh tầm quan trọng của nghiên cứu này trong việc giải quyết một trong những thách thức lớn nhất của thời đại: khoảng cách thu nhập giữa các quốc gia. Nghiên cứu của ba nhà kinh tế đã mang lại “một sự hiểu biết sâu sắc hơn về những nguyên nhân gốc rễ của sự thành công hay thất bại của các quốc gia”.
Hình ảnh minh họa ba nhà kinh tế đạt giải Nobel Kinh tế 2024.
Thể Chế: Nền Tảng Cho Sự Phát Triển Bền Vững
Daron Acemoglu, Simon Johnson và James Robinson đã chứng minh mối quan hệ nhân quả giữa chất lượng thể chế và sự thịnh vượng kinh tế. Một quốc gia có hệ thống pháp luật minh bạch, bảo vệ quyền sở hữu, hạn chế tham nhũng và đảm bảo sự cân bằng quyền lực sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho người dân sáng tạo và phân phối của cải hiệu quả hơn. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều quốc gia, thậm chí cả những quốc gia phát triển, đang đối mặt với những thách thức trong việc duy trì và củng cố thể chế. Những trường hợp như Hungary với các vấn đề về tham nhũng, gia đình trị và xói mòn độc lập tư pháp là minh chứng rõ nét cho những hệ lụy của thể chế yếu kém.
Di Sản Của Thời Kỳ Thực Dân
Nghiên cứu của ba nhà kinh tế đã chỉ ra ảnh hưởng lâu dài của lịch sử thực dân đến chất lượng thể chế và sự phát triển kinh tế của các quốc gia ngày nay. Họ lập luận rằng ở những vùng đất giàu có nhưng điều kiện sống khắc nghiệt, các thế lực thực dân thường áp đặt thể chế khai thác, không quan tâm đến lợi ích của người dân bản địa. Điều này dẫn đến sự hình thành những thể chế yếu kém, kéo dài đến cả sau thời kỳ độc lập và cản trở sự phát triển kinh tế. Ngược lại, ở những nơi kém phát triển hơn nhưng có điều kiện sống thuận lợi, các thế lực thực dân có xu hướng định cư và xây dựng thể chế có lợi cho người dân địa phương, dù động cơ chính vẫn là vì lợi ích của họ.
Sự Đảo Ngược Lịch Sử
Phân tích dữ liệu lịch sử cho thấy một “sự đảo ngược lớn” về mức độ thịnh vượng. Những khu vực từng phát triển mạnh mẽ vào thế kỷ 15, với tỷ lệ đô thị hóa cao và dân số đông đúc, lại trở thành những khu vực nghèo nhất vào cuối thế kỷ 20. Điều này phần nào chứng minh cho giả thuyết về ảnh hưởng tiêu cực của thể chế thực dân đối với sự phát triển kinh tế dài hạn.
Dân Chủ Và Tăng Trưởng Kinh Tế
Nghiên cứu không đơn thuần khẳng định “dân chủ đồng nghĩa với tăng trưởng kinh tế”. Nó nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng và duy trì một hệ thống thể chế toàn diện, bao gồm cả các yếu tố dân chủ và phi dân chủ. Việc áp đặt dân chủ một cách máy móc lên một quốc gia có thể chế yếu kém chưa chắc đã mang lại hiệu quả. Trung Quốc, với sự tăng trưởng kinh tế ấn tượng trong những thập kỷ qua, được xem là một trường hợp đặc biệt. Tuy nhiên, ngay cả trong trường hợp của Trung Quốc, việc củng cố quyền sở hữu tài sản cho doanh nghiệp cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng.
Thách Thức Đối Với Các Nền Dân Chủ
Mặc dù dân chủ được coi là một yếu tố quan trọng cho sự phát triển bền vững, nhiều nền dân chủ trên thế giới đang đối mặt với những thách thức trong việc duy trì và củng cố thể chế. Sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân túy và xu hướng coi nhẹ tầm quan trọng của thể chế đang đặt ra những nguy cơ tiềm ẩn cho sự thịnh vượng kinh tế.
Kết Luận
Giải Nobel Kinh tế 2024 là một lời nhắc nhở mạnh mẽ về tầm quan trọng của thể chế vững mạnh đối với sự phát triển bền vững của các quốc gia. Bài học rút ra từ nghiên cứu này không chỉ dành riêng cho các nhà hoạch định chính sách mà còn cho tất cả chúng ta, những công dân toàn cầu, về trách nhiệm trong việc bảo vệ và củng cố thể chế, để tạo dựng một tương lai thịnh vượng và công bằng hơn.
Tài liệu tham khảo:
- Renaud Foucart, “Nobel economics prize: how colonial history explains why strong institutions are vital to a country’s prosperity – expert Q&A,” The Conversation, 14/10/2024.
