Ngày 15 tháng 8 âm lịch hàng năm, người Việt Nam lại nô nức chào đón Tết Trung Thu, hay còn gọi là Rằm Tháng Tám. Đây là dịp lễ đặc biệt, phản ánh sinh động đời sống tinh thần và khát vọng của người dân Việt.
Vào đêm rằm tháng 8, bầu trời trong vắt, trăng tròn và sáng rực rỡ. Không chỉ là dịp để chiêm ngưỡng vẻ đẹp của thiên nhiên, Tết Trung Thu còn mang nhiều ý nghĩa văn hóa sâu sắc.
Không khí Trung thu Hà Nội năm 1928. Nguồn ảnh: Flickr manhhai
Từ thời xa xưa, tư tưởng tôn vinh loài rồng đã in đậm trong các lễ hội mùa thu. Nền văn minh lúa nước khiến người Á Đông coi trọng mưa thuận gió hòa, và rồng – biểu tượng của mưa và sự sinh sôi, được xem như đấng bảo trợ tối cao.
Truyền thuyết kể rằng, số lượng rồng được giao nhiệm vụ “phân phát” mưa trong năm được ghi rõ trong lịch. Vào năm rồng, số lượng rồng đông có thể gây ra lụt lội, còn ít rồng thì hạn hán có thể xảy ra.
Vì vậy, lễ hội rước rồng vào dịp Trung Thu mang ý nghĩa cầu mong rồng phù hộ cho mùa màng bội thu, quốc thái dân an.
Trong lễ rước, đoàn người hân hoan diễu hành cùng rồng được làm bằng tre, giấy, vải sặc sỡ, đầu râu ria, mắt long lanh, đuôi uốn lượn. Đi cùng rồng thường là sư tử, cũng được tạo hình công phu bằng tre và giấy.
Hình ảnh em bé Hà Nội chơi đèn con thỏ trong dịp Tết Trung Thu 1926. Nguồn ảnh: Flickr manhhai
Cùng với tín ngưỡng về rồng, mặt trăng cũng giữ vai trò quan trọng trong văn hóa Việt Nam, đặc biệt là trong đêm rằm tháng 8. Theo quan niệm dân gian, hình dáng, màu sắc của mặt trăng có thể dự báo vận mệnh quốc gia.
Những truyền thuyết về mặt trăng, như chú Cuội, chị Hằng, con cóc (Thiềm Thừ), con thỏ… đều là những câu chuyện giàu ý nghĩa nhân văn, gửi gắm ước mơ về cuộc sống ấm no, hạnh phúc.
Mặt trăng, biểu tượng của sự sinh sôi, còn được xem là vị thần bảo trợ cho phụ nữ và tình yêu đôi lứa. Tương truyền rằng, trên cung trăng có Nguyệt Lão và Nguyệt Bà, se duyên cho các cặp vợ chồng.
Chính vì vậy, Trung Thu còn là dịp để nam thanh nữ tú gặp gỡ, tìm hiểu và bày tỏ tình cảm thông qua các hoạt động như hát đối đáp, làm cỗ Trung thu…
Các loại đồ chơi Trung thu được bày bán ở Hà Nội năm 1915. Nguồn ảnh: Léon Busy/ Albert-Kahn Museum
Trong các gia đình giàu có, con gái thường trổ tài khéo léo bằng cách làm các món đồ chơi bằng bột, giấy, hoa quả… để trang trí mâm cỗ Trung Thu. Đây cũng là dịp để các cô gái thể hiện sự đảm đang, khéo léo của mình.
Đồ chơi Trung thu được bày bán trên phố Hàng Gai năm 1915. Nguồn ảnh: Léon Busy/ Albert-Kahn Museum
Vào đêm rằm, các gia đình quây quần bên mâm cỗ đầy ắp bánh trái, cùng nhau thưởng thức và ngắm trăng. Những chiếc đèn ông sao, đèn kéo quân lung lung ánh sáng, cùng tiếng trống, tiếng chiêng rộn ràng tạo nên không khí lễ hội náo nhiệt.
Hiệu bánh Tùng Hiên trên phố Hàng Đường, Hà Nội, vào dịp Trung thu năm 1928. Nguồn ảnh: Flickr manhhai
Với các nho sĩ, Trung Thu còn là “Tết Trẻ Em”, là dịp để hướng tới con đường khoa bảng. Hình ảnh con cóc ba chân hóa thành cóc vàng (Kim Thiềm), cây đa chú Cuội hóa thành cây Nguyệt Quế, cá chép vượt Vũ Môn hóa rồng… đều mang ý nghĩa về sự đỗ đạt, thăng tiến.
Hình ảnh Tết Trung thu Hà Nội năm 1928. Nguồn ảnh: Flickr manhhai
Trải qua thời gian, Tết Trung Thu đã trở thành một lễ hội mang nhiều tầng ý nghĩa. Từ lễ hội của người nông dân cầu mong mùa màng bội thu, nó đã trở thành lễ hội của tình yêu đôi lứa, của tuổi trẻ và cả khát vọng về một tương lai tươi sáng.
