Tranh minh họa tàu chiến của Hải quân Hoa Kỳ do Mathew Perry chỉ huy tiến vào vịnh Tokyo năm 1853.
Bài viết gốc: Rhoda Blumberg
Dịch giả: Trần Quang Nghĩa
Vào một ngày hè oi ả năm 1853, người dân Nhật Bản chứng kiến một cảnh tượng chưa từng có: những con tàu đen khổng lồ, phun khói đen kịt, hùng dũng tiến vào vùng biển vốn yên bình của họ. Sự kiện này đã mở ra một chương mới trong lịch sử Nhật Bản, chấm dứt hơn hai thế kỷ bế quan tỏa cảng và đưa đất nước Mặt trời mọc bước vào một kỷ nguyên mới của giao lưu, biến động và hiện đại hóa.
Người Lạ Đến Từ Biển Đông
Ngày 8/7/1853, làng chài Shimoda yên bình bỗng chìm trong cảnh hỗn loạn khi bốn khối đen khổng lồ xuất hiện trên đường chân trời. Hai trong số đó phun ra những cột khói đen kịt, khiến người dân hoảng sợ gọi chúng là “rồng lửa” hay “tàu lạ bốc cháy”. Chưa từng chứng kiến tàu hơi nước bao giờ, họ kinh hoàng trước kích thước và hỏa lực của những con tàu này, tin rằng “bọn man di đến từ tầng mây” và sắp sửa gieo rắc tai ương cho đất nước Mặt Trời Mọc.
Tin tức về những con tàu đen lan truyền với tốc độ chóng mặt, gieo rắc nỗi sợ hãi khắp đất nước. Người dân Edo (Tokyo ngày nay), thủ đô phồn hoa bậc nhất thế giới lúc bấy giờ, náo loạn bỏ chạy tán loạn. Trong khi đó, Shogun Ieyoshi, người nắm quyền lực thực sự, lại tỏ ra bất lực và chìm trong lo lắng. Thay Shogun điều hành đất nước là hội đồng Bakufu, nhưng ngay cả những cố vấn dày dạn kinh nghiệm nhất cũng bối rối trước sự xuất hiện của những vị khách không mời mà đến này.
Hạm đội của Perry đến vịnh Tokyo, ngày 8/7/1853
Lúc này, Nhật Bản vẫn là một xã hội phong kiến tương tự châu Âu thời Trung Cổ, với các lãnh chúa (daimyo), hiệp sĩ (samurai), và nông dân lệ thuộc. Đất nước đã không trải qua chiến tranh suốt hơn hai thế kỷ, kể từ cuộc xâm lược Triều Tiên năm 1597. Tuy vậy, trước mối đe dọa từ biển cả, các lãnh chúa đã khẩn trương triệu tập binh sĩ, mài giũa vũ khí, sẵn sàng bảo vệ đất nước.
Bốn con tàu bí ẩn đó thuộc về Hải quân Hoa Kỳ, dưới sự chỉ huy của Thiếu tướng Matthew Calbraith Perry. Sứ mệnh của ông không phải là chinh phạt, mà là kết nối Nhật Bản với thế giới, mở cửa đất nước này cho giao thương quốc tế. Perry mang theo bức thư của Tổng thống Millard Fillmore gửi Hoàng đế Nhật Bản, đề nghị thiết lập quan hệ hòa bình và thúc đẩy thương mại giữa hai nước.
Hình minh họa một võ sĩ Samurai sẵn sàng chiến đấu.
Perry là một nhà ngoại giao lão luyện, nhưng ông cũng là một quân nhân dày dạn kinh nghiệm. Ông hiểu rõ tầm quan trọng của sức mạnh trong việc bảo vệ lợi ích quốc gia. Do đó, ông đã bố trí hạm đội ở vị trí chiến đấu, sẵn sàng đáp trả mọi hành động thù địch.
Màn Đối Đầu Căng Thẳng
Sự xuất hiện của hạm đội Mỹ đã khiến chính quyền Nhật Bản rơi vào thế tiến thoái lưỡng nan. Họ chưa từng đối mặt với một cường quốc phương Tây nào, và cũng không biết gì nhiều về sức mạnh của nước Mỹ. Các cố vấn của Shogun lo ngại rằng việc mở cửa đất nước sẽ khiến Nhật Bản trở thành con mồi cho tham vọng của các nước phương Tây, như những gì đã xảy ra với Trung Quốc trong cuộc Chiến tranh Nha phiến.
Tuy nhiên, Perry cũng cho thấy ông là một nhà đàm phán kiên nhẫn và khéo léo. Ông kiên quyết từ chối rời khỏi vịnh Edo cho đến khi nhận được câu trả lời chính thức từ Hoàng đế. Ông cũng khéo léo sử dụng sự tò mò của người Nhật để tạo dựng mối quan hệ. Ông cho phép một số quan chức Nhật Bản lên thăm tàu, chiêm ngưỡng những thành tựu kỹ thuật hiện đại của phương Tây.
Tàu chiến Susquehanna, một trong những con tàu thuộc hạm đội của Perry.
Trong khi chờ đợi câu trả lời từ phía Nhật Bản, Perry đã cho người khảo sát vùng biển vịnh Edo. Hành động này càng khiến chính quyền Nhật Bản thêm lo lắng, vì họ lo ngại Perry đang tìm kiếm vị trí thuận lợi để tấn công.
Cuối cùng, sau nhiều ngày chờ đợi, Perry đã nhận được câu trả lời từ phía Nhật Bản. Họ đồng ý tiếp nhận bức thư của Tổng thống Fillmore, nhưng khẳng định sẽ không mở cửa đất nước. Perry chấp nhận kết quả này và rời khỏi vịnh Edo, nhưng ông cũng tuyên bố sẽ quay trở lại vào năm sau để nhận câu trả lời chính thức về việc thiết lập quan hệ ngoại giao và thương mại.
Bài Học Lịch Sử: Cánh Cửa Bắt Đầu Hé Mở
Sự kiện Thiếu tướng Perry “gõ cửa” Nhật Bản năm 1853 là một cột mốc lịch sử quan trọng, đánh dấu sự khởi đầu cho quá trình hội nhập của đất nước Mặt trời mọc với thế giới. Mặc dù Nhật Bản ban đầu phản ứng khá tiêu cực trước sự xuất hiện của người Mỹ, nhưng sự kiện này cũng khiến họ nhận ra sự tụt hậu của mình so với phương Tây về khoa học kỹ thuật và quân sự.
Sự kiện này cũng châm ngòi cho những bất ổn xã hội trong lòng xã hội Nhật Bản, khiến mâu thuẫn giữa phe bảo thủ muốn duy trì chế độ phong kiến và phe cải cách muốn canh tân đất nước ngày càng trở nên gay gắt.
Phần tiếp theo của câu chuyện sẽ hé lộ những diễn biến tiếp theo sau khi Perry rời đi, những toan tính của các thế lực trong triều đình Nhật Bản, và số phận của đất nước Mặt Trời Mọc trước ngưỡng cửa của một kỷ nguyên mới.
