Cuối thời Trung Cổ, châu Âu chứng kiến một sự chuyển mình mạnh mẽ, đánh dấu sự khởi đầu của một kỷ nguyên mới: Thời Phục Hưng. Liệu đây có phải là một thế giới hiện đại hoàn toàn mới, một thế giới của trí tưởng tượng, hành động và thương mại, hay chỉ là sự tiếp nối của thời Trung Cổ kéo dài gần một thiên niên kỷ? Hay câu trả lời nằm ở cả hai? Bài viết này sẽ cùng bạn khám phá mối quan hệ đan xen giữa Thời Phục Hưng và Thời Đại Khám Phá, hai sự kiện trọng đại đã định hình nên nền văn minh phương Tây hiện đại.
Thời Trung Cổ, thường bị coi là thời kỳ tăm tối, lại chính là nền tảng cho sự bùng nổ của Thời Phục Hưng. Những tiến bộ khoa học và kỹ thuật của thời Trung Cổ, dù còn sơ khai, đã đặt những viên gạch đầu tiên cho sự phát triển vượt bậc sau này. Ví dụ, việc xây dựng ống khói hiệu quả hơn vào thế kỷ 13 đã cải thiện hệ thống sưởi ấm, tạo điều kiện cho sự riêng tư và góp phần nuôi dưỡng chủ nghĩa cá nhân, một yếu tố quan trọng của Thời Phục Hưng. Tương tự, kính mắt, bánh xe quay, xe cút kít và thậm chí cả những chiếc nút áo, đều là những phát minh của thời Trung Cổ, đã góp phần thay đổi cuộc sống và thúc đẩy sự tiến bộ xã hội.
Tuy nhiên, bước ngoặt thực sự nằm ở sự thay đổi về tâm lý. Nếu thời Trung Cổ mọi vinh quang đều hướng về Chúa Trời, thì Thời Phục Hưng lại tôn vinh con người. Sự tái sinh của văn học, kiến trúc và nghệ thuật Hy Lạp và La Mã cổ đại đã khơi dậy niềm tin vào con người với tư cách là “thước đo của vạn vật”, đồng thời gieo mầm cho ý tưởng về một cuộc sống không bị ràng buộc bởi tôn giáo. Chủ nghĩa nhân văn, với trọng tâm là bản chất và giá trị con người, đã trở thành triết lý chủ đạo của thời đại. Các nhà nhân văn, những học giả chuyên nghiệp, đã tìm kiếm bí quyết của một cuộc sống tốt đẹp, một cuộc sống đạo đức, không phải trong giáo lý tôn giáo mà trong trí tuệ của người xưa.
Tinh thần Thời Phục Hưng thể hiện rõ nét qua các tác phẩm nghệ thuật, văn học và triết học.
Sự chuyển biến tư tưởng này thể hiện rõ nét trong nghệ thuật. Từ những bức tranh ghép cứng nhắc của thế kỷ 11 và 12, nghệ thuật đã dần trở nên sống động và giàu cảm xúc hơn dưới bàn tay của Giotto, người được coi là cầu nối giữa thời Trung Cổ và Thời Phục Hưng. Giotto đã thổi hồn vào các nhân vật, thể hiện một tính nhân văn mới mẻ, thoát ly khỏi khuôn mẫu cứng nhắc của nghệ thuật Byzantine.
Một thế kỷ sau Giotto, Jan van Eyck đã khắc họa chân dung một thương gia người Ý và vợ ông ta trong bức tranh “Giovanni Arnolfmi và vợ” (1434). Bức tranh thể hiện rõ nét sự giàu có và địa vị xã hội của tầng lớp thương nhân, một tầng lớp mới nổi lên mạnh mẽ trong thời Phục Hưng. Nửa thế kỷ sau, Botticelli với bức “Birth of Venus” (1485) đã hoàn toàn thoát ly khỏi chủ đề tôn giáo, tập trung vào vẻ đẹp gợi cảm và sự khoái lạc, phản ánh sự thay đổi sâu sắc trong quan niệm thẩm mỹ của thời đại.
Cuối cùng, Michelangelo với “Phán xét cuối cùng” (1541) đã tạo nên một kiệt tác đồ sộ, vượt xa mọi khuôn khổ của nghệ thuật Kitô giáo thời Trung Cổ. Bức tranh thể hiện một tầm nhìn mới về con người, mạnh mẽ và đầy biến động, khẳng định vị thế trung tâm của con người trong vũ trụ.
“Birth of Venus” của Botticelli, một biểu tượng của vẻ đẹp và sự tái sinh trong thời Phục Hưng.
Sự ra đời của máy in vào giữa thế kỷ 15 đã góp phần lan tỏa tri thức và tư tưởng mới. Sách trở nên rẻ hơn và phổ biến hơn, giúp cho nhiều người tiếp cận được với văn hóa và học thuật. Sự bùng nổ của ngành công nghiệp in ấn đã tạo điều kiện cho sự phát triển của văn học, khoa học và nghệ thuật, đồng thời thúc đẩy sự hình thành của một xã hội mới, cởi mở và năng động hơn.
Song song với Thời Phục Hưng là Thời Đại Khám Phá, một giai đoạn chứng kiến những cuộc hành trình vĩ đại mở rộng tầm hiểu biết của con người về thế giới. Từ Bartholomeu Diaz vòng quanh Mũi Hảo Vọng (1487) đến Columbus đặt chân đến châu Mỹ (1492), từ Balboa khám phá Thái Bình Dương (1513) đến Magellan hoàn thành chuyến đi vòng quanh thế giới (1522), những cuộc thám hiểm này đã thay đổi hoàn toàn bức tranh địa lý và mở ra một kỷ nguyên mới của giao thương và giao lưu văn hóa toàn cầu.
Những chuyến hải hành đã mở ra một kỷ nguyên mới của giao thương và giao lưu văn hóa toàn cầu.
Mặc dù khác biệt về bản chất, Thời Phục Hưng và Thời Đại Khám Phá đều bắt nguồn từ cùng một động lực: khát khao khám phá và chinh phục. Sự thôi thúc tìm kiếm những vùng đất mới, những kiến thức mới, những trải nghiệm mới đã trở thành tinh thần chủ đạo của thời đại. Chính tinh thần này đã thúc đẩy con người vượt qua những giới hạn của bản thân và của thế giới xung quanh, tạo nên một bước ngoặt vĩ đại trong lịch sử nhân loại.
Cuộc gặp gỡ giữa Columbus và Ferdinand và Isabella, một sự kiện quan trọng mở ra Thời Đại Khám Phá.
Kết luận, Thời Phục Hưng và Thời Đại Khám Phá là hai mặt của cùng một đồng xu. Chúng bổ sung và thúc đẩy lẫn nhau, tạo nên một kỷ nguyên rực rỡ trong lịch sử văn minh phương Tây. Tinh thần khám phá, sáng tạo và đổi mới của thời đại này đã đặt nền móng cho sự phát triển của khoa học, công nghệ, văn hóa và tư tưởng, đồng thời mở ra một thế giới mới rộng lớn và đầy tiềm năng. Bài học lịch sử về sự dấn thân, khát khao tri thức và tinh thần đổi mới của thời kỳ này vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay.
Tài liệu tham khảo:
-
Sách/Tài liệu gốc: 52 tập phim Văn Minh Phương Tây (Hiệp Hội Bảo tàng Nghệ thuật Đô Thị).
-
Nghiên cứu: Các bài giảng của GS Eugen Weber, Giảng viên môn Lịch sử, U.C.L.A., Los Angeles.
