Vùng cao nguyên Armenia, với nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú, từ lâu đã là mục tiêu thèm muốn của các đế chế hùng mạnh. Giữa những biến động địa chính trị của thế kỷ thứ 1 trước Công nguyên, một vị vua Armenia đã nổi lên, đưa vương quốc của mình tới đỉnh cao quyền lực chưa từng có. Đó là Tigranes II, hay còn được biết đến với danh xưng Tigranes Đại Đế. Câu chuyện về ông là một bản hùng ca về tham vọng, chiến thắng và cả sự sụp đổ đầy bi kịch.
Sự Trỗi Dậy của Tigranes II
Sau thất bại của Antiochus Đại Đế trước người La Mã tại trận Magnesia năm 190 TCN, đế chế Seleucid ở phía Đông suy yếu. Nhân cơ hội này, hai vị tướng của Antiochus là Artaxias và Zariadris, những người cai trị Armenia, đã tuyên bố độc lập. Artaxias cai trị Vương quốc Armenia, bao gồm các vùng đất rộng lớn trải dài từ Media và Albania đến Iberia, Colchis và Cappadocia. Zariadris cai trị Vương quốc Sophene ở phía Nam và Tây. Tigranes II, hậu duệ của Artaxias, sinh năm 140 TCN, đã trải qua tuổi trẻ đầy biến động khi bị người Parthia bắt làm con tin. Sau 25 năm bị giam cầm, ông được thả ra với cái giá phải trả là 70 thung lũng màu mỡ của Armenia.
Bản đồ Đế chế Armenia dưới thời Tigranes Đại đế (khoảng năm 70 TCN)
Xây Dựng Đế Chế
Trở về quê hương, Tigranes nung nấu khát vọng phục hưng và mở rộng lãnh thổ. Ông củng cố quyền lực bằng cuộc hôn nhân chính trị với Cleopatra, con gái của Mithridates VI xứ Pontus, một thế lực đáng gờm ở khu vực Biển Đen. Năm 93 TCN, Tigranes chinh phục Vương quốc Sophene, thống nhất Armenia dưới quyền cai trị của mình. Sau cái chết của Mithridates II của Parthia năm 91 TCN, Tigranes giành lại 70 thung lũng đã mất và tiếp tục bành trướng sang lãnh thổ Parthia, chiếm Osroene, Nisibis, Gordyene, Atropatene và Adiabene. Tham vọng của ông không dừng lại ở đó. Năm 83 TCN, Tigranes tấn công đế chế Seleucid đang suy tàn, chiếm được Syria và Phoenicia, biến Armenia thành một đế quốc hùng mạnh nhất phía Đông La Mã.
Cuộc Đụng Độ với La Mã và Sự Sụp Đổ
Tuy nhiên, đế chế của Tigranes được xây dựng trên nền móng không vững chắc. Khi cha vợ Mithridates VI bị tướng La Mã Lucullus đánh bại trong Chiến tranh Mithridatic lần thứ ba, Tigranes đã che chở cho ông ta, dẫn đến cuộc chiến không thể tránh khỏi với Rome. Năm 69 TCN, Lucullus tiến quân vào Tigranocerta, thủ đô mới của Armenia. Dù có quân đội đông đảo, Tigranes vẫn bị Lucullus đánh bại trong một trận chiến quyết định. Ông tiếp tục thua trận tại Artaxata, kinh đô cũ của Armenia. Sự mệt mỏi của quân đội La Mã và việc Lucullus bị Pompey thay thế đã tạm hoãn sự sụp đổ hoàn toàn của Tigranes. Năm 66 TCN, Pompey tiến vào Armenia, và Tigranes buộc phải đầu hàng, từ bỏ các vùng đất đã chinh phục để đổi lấy sự công nhận là “bạn và đồng minh” của Rome.
Di Sản của Tigranes Đại Đế
Tigranes tiếp tục cai trị Armenia như một chư hầu của La Mã cho đến khi qua đời năm 55 TCN. Mặc dù đế chế của ông không tồn tại lâu dài, Tigranes II vẫn được nhớ đến như một vị vua hùng mạnh, người đã đưa Armenia lên đỉnh cao quyền lực. Câu chuyện của ông là một minh chứng cho tham vọng và bi kịch, một lời nhắc nhở về sự thăng trầm của quyền lực trong lịch sử. Triều đại của Tigranes, dù ngắn ngủi, đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử Armenia và khu vực, tạo nên một chương đầy màu sắc trong bức tranh lịch sử thế giới cổ đại.
Tài liệu tham khảo:
Sách/Tài liệu gốc:
- Appian, The Mithridatic Wars.
- Plutarch, Parallel Lives: Lucullus.
- Strabo, Geography.
Nghiên cứu:
- Livius.org: History of Rome: The Mithridatic Wars, Armenia, Tigranes II.
- Armenian-History.com: Tigran the Great.
Hình ảnh:
- Nghiencuulichsu.com: Bản đồ Đế chế Armenia dưới thời Tigranes Đại đế. (Độ tin cậy: Trung bình, cần kiểm chứng với các nguồn học thuật khác).
Lưu ý về độ tin cậy: Các nguồn trực tuyến được sử dụng có độ tin cậy khác nhau. Cần tham khảo thêm các nguồn học thuật được đánh giá ngang hàng để có cái nhìn toàn diện và chính xác hơn.
