Hậu cung Đền Tiên La, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình thờ Đức Thánh Mẫu Uy viễn Đông Nhung Đại Tướng quân Vũ thị Thục Nương – Nữ Anh hùng đầu tiên của Dân tộc Việt Nam khởi nghĩa chống xâm lược Đông Hán trước Hai Bà Trưng. Di tích và Lễ Hội cấp Quốc gia.
Văn hóa Việt Nam vô cùng đa dạng và phong phú, trong đó tín ngưỡng thờ Mẫu, hay còn gọi là Đạo Mẫu, chiếm một vị trí quan trọng trong đời sống tinh thần của người Việt từ thời cổ đại. Tín ngưỡng này không chỉ đơn thuần là một hình thức tôn giáo mà còn chứa đựng những giá trị triết lý sâu sắc, phản ánh nét độc đáo trong văn hóa và tâm linh của người Việt.
Sự tồn tại của Đạo Thánh Mẫu Việt từ thời kỳ sơ khai của dân tộc được minh chứng qua nhiều di chỉ khảo cổ. Nổi bật là ba hố tro than có niên đại khoảng 4.000 năm, được phát hiện trong khu vực Văn hóa Phùng Nguyên, Phú Thọ. Tiếp đến là di tích Thiên Đàn trên núi Đại Minh, Quảng Tây, Trung Quốc, được xác định có niên đại khoảng 4.879 năm. Thiên Đàn được Vua Hùng Việt là Đế Minh cho xây dựng để làm nơi tế cáo Trời Đất, trên vách đá khắc hàng nghìn chữ Việt cổ ghi lại những nghi thức chiêm bói, cúng tế cùng hình vẽ chim Lạc và nhiều biểu tượng khác. Các bằng chứng khảo cổ cho thấy di tích này thờ Tam vị thần là Trời, Đất, Nước, tương ứng với tục thờ Tam Tòa Thánh Mẫu (Thánh Mẫu Thượng Thiên – Trời, Thánh Mẫu Thượng Ngàn – Đất và Rừng, Thánh Mẫu Thoải – Nước) phổ biến trong Đạo Mẫu ngày nay.
Nguồn gốc và sự phát triển của Đạo Thánh Mẫu Việt
Sự tồn tại của Đạo Thánh Mẫu Việt từ thời kỳ sơ khai của dân tộc đã khẳng định đây là một trong những tôn giáo cổ xưa nhất của nhân loại. Trải qua hàng nghìn năm bị đô hộ, nhiều nghi thức hành lễ như Lên Đồng, Hầu Đồng đã bị các thế lực ngoại bang coi là mê tín dị đoan. Sự áp đặt tư tưởng này đã tác động sâu sắc đến nhận thức của nhiều tầng lớp trong xã hội Việt Nam, từ vua quan đến trí thức, đều mang nặng định kiến với Đạo Mẫu.
Phải đến thời kỳ đổi mới, Đảng và Nhà nước Việt Nam mới có cái nhìn cởi mở hơn về vấn đề tín ngưỡng, cho phép người dân tự do thực hành tín ngưỡng của mình. Đến năm 2016, nghi lễ Đạo Mẫu đã được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Sự kiện này đã khẳng định giá trị văn hóa độc đáo và ý nghĩa to lớn của Đạo Mẫu trong đời sống tinh thần của người Việt.
Nét đặc trưng của Đạo Thánh Mẫu Việt
Khác với những nền văn hóa khác trên thế giới, khi chuyển từ chế độ mẫu hệ sang phụ hệ, tục thờ Nữ thần dần mai một và thay vào đó là sự xuất hiện của các Nam thần. Tuy nhiên, tín ngưỡng thờ Mẫu ở Việt Nam vẫn tồn tại và phát triển cho đến ngày nay. Điều này chứng tỏ sức sống mãnh liệt của Đạo Mẫu trong tâm thức người Việt.
Có thể nói, Đạo Thánh Mẫu là tôn giáo duy nhất trên thế giới lấy hình tượng người Mẹ làm trung tâm tín ngưỡng. Triết lý “Mẹ” trong Đạo Mẫu Việt Nam mang đậm tính nhân văn, thể hiện sự bao dung, độ lượng đối với những người con sống hướng thiện, đồng thời nghiêm khắc trừng phạt những kẻ bất nhân, bất nghĩa.
Sự giao thoa văn hóa trong Đạo Thánh Mẫu Việt
Trải qua hàng nghìn năm lịch sử, Đạo Thánh Mẫu Việt Nam đã chứng kiến nhiều biến động xã hội, chịu ảnh hưởng từ nhiều luồng tư tưởng tôn giáo khác nhau. Từ Nho giáo, Phật giáo đến Đạo giáo, Thiên Chúa giáo… đều ít nhiều tác động đến tín ngưỡng thờ Mẫu. Tuy nhiên, Đạo Mẫu vẫn giữ được những giá trị bản sắc riêng, đồng thời dung nạp và hòa hợp với các tôn giáo khác.
Sự giao thoa văn hóa này thể hiện rõ nét qua hệ thống thờ tự của người Việt. Bên cạnh ban thờ Phật, gia tiên, nhiều gia đình Việt còn lập thêm ban thờ Thánh Mẫu, thể hiện sự tôn kính với các vị thần linh, mong muốn nhận được sự chở che, phù hộ.
Giáo lý và Tín điều của Đạo Thánh Mẫu Việt
Hệ thống giáo lý và tín điều của Đạo Thánh Mẫu Việt Nam vô cùng phong phú và đa dạng. Theo đó, kinh sách của Đạo Thánh Mẫu gồm 5 bản chính:
- Căn Giác Chân Kinh: Giải thích về căn nguyên của vũ trụ, con người, các cõi giới tâm linh, luân hồi, số mệnh…
- Kinh Nhật Tụng: Gồm những bài kinh để tín đồ đọc hàng ngày và khi hành lễ.
- Luật Kinh: Giảng giải về giới luật, nghi thức hành lễ, cách tu tập để có cuộc sống an lạc, hạnh phúc.
- Luận Kinh: Hướng dẫn tín đồ cách thức tu tập, giác ngộ, giải thoát khỏi khổ đau, luân hồi.
- Vô Thượng Kinh: Nói về sự vận hành, biến đổi của vũ trụ và con người.
Bên cạnh hệ thống kinh sách đồ sộ, Đạo Thánh Mẫu Việt Nam còn đề cao các giá trị đạo đức, khuyên răn con người sống hướng thiện, tu tâm dưỡng tính. Tứ Đức (Trung – Hiếu – Tín – Nghĩa) là bốn phẩm chất được đề cao trong giáo lý Đạo Mẫu. Ngoài ra, tín đồ còn phải tuân thủ Mười điều thiện và tránh xa Mười hai điều cấm kỵ.
