Cuối thời Lý, giữa vòng xoáy suy vong của triều đình và nổi dậy của các thế lực cát cứ, họ Trần dần nổi lên như một thế lực mới. Trong giai đoạn đầy biến động này, Trần Tự Khánh, một nhân vật quan trọng của họ Trần, đã đóng một vai trò then chốt trong việc chuyển giao quyền lực từ nhà Lý sang nhà Trần. Tuy nhiên, cái chết đột ngột của ông vẫn còn là một nghi vấn lớn trong lịch sử. Bài viết này sẽ phân tích các sự kiện xoay quanh Trần Tự Khánh, từ đó đưa ra giả thuyết về nguyên nhân dẫn đến cái chết bí ẩn của ông.
Nội dung bài viết
Quân đội nhà Trần
Bối cảnh loạn lạc cuối thời Lý
Năm 1209, triều đình nhà Lý rối ren bởi các cuộc tranh giành quyền lực. Phạm Bỉnh Di nổi dậy, tấn công Đoàn Thượng và Đoàn Chủ, khiến tình hình càng thêm bất ổn. Giữa lúc này, họ Trần, đứng đầu là Trần Lý, bắt đầu can thiệp vào triều chính. Theo Việt Sử Lược, Trần Lý đã đưa Lý Sảm về Lị Nhân và lập làm vua, tức Lý Huệ Tông.
Bản đồ Việt Nam thời Lý
Sau cái chết của Trần Lý (1210), con trai ông là Trần Tự Khánh lên nắm quyền. Tự Khánh tỏ ra là một người có tham vọng lớn. Ông nắm giữ chức Minh Tự ở Thuận Lưu, thống lĩnh quân đội và thuyền bè, đóng quân ở nhiều nơi chiến lược. Đại Việt Sử Ký Toàn Thư ghi lại, năm 1212, Đoàn Thượng, người có mối quan hệ đặc biệt với Lý Huệ Tông, đã tự ý làm oai làm phúc, khiến triều đình bất lực. Điều này cho thấy sự suy yếu của nhà Lý và tạo điều kiện cho họ Trần củng cố thế lực.
Trần Tự Khánh và giấc mộng đế vương
Trần Tự Khánh không chỉ nắm giữ binh quyền mà còn can thiệp sâu vào việc triều chính. Năm 1214, ông đưa Huệ Văn Vương, con trai vua Lý Anh Tông, lên ngôi. Hành động này cho thấy tham vọng quyền lực của Tự Khánh. Việt Sử Lược chép rằng Trần Tự Khánh từng nói với tả hữu rằng nếu làm vua, ông có thể bắn trúng cành cây nhỏ chỉ bằng một phát tên. Chi tiết này cho thấy sự tự tin và khát khao quyền lực của ông.
Năm 1222, con trai của Tự Khánh là Hiển Đạo Vương Trần Hải dâng lễ vật cầu hôn công chúa của Lý Huệ Tông. Nếu cuộc hôn nhân này thành công, Trần Hải sẽ có cơ hội kế thừa ngai vàng. Đây được xem là một bước đi táo bạo của Trần Tự Khánh nhằm đưa họ Trần lên ngôi báu.
Mâu thuẫn nội bộ và cái chết bí ẩn
Mặc dù Trần Tự Khánh nắm giữ nhiều quyền lực, nhưng trong nội bộ họ Trần vẫn tồn tại những mâu thuẫn. Trần Thừa, anh trai của Tự Khánh, giữ chức Nội thị Phán thủ, kiểm soát việc trong cung. Theo An Nam Chí Lược, Trần Thừa và em trai là Trần Thủ Độ đã có công đánh dẹp loạn lạc, được phong chức Thái úy. Điều này cho thấy Trần Thừa cũng là một nhân vật có ảnh hưởng lớn.
Cái chết đột ngột của Trần Tự Khánh vào tháng 12/1223 tại tư gia ở Phù Liệt đặt ra nhiều nghi vấn. Trước đó, ông vẫn còn chỉ huy quân đội đánh trận, không có dấu hiệu bị bệnh nặng. Việc Bảo Tín hầu Lại Linh, một tướng trung thành với họ Trần, bị Tự Khánh bắt giữ và tự tử vào tháng 1/1223 cũng là một điểm đáng chú ý.
Từ những sự kiện trên, có thể đưa ra giả thuyết rằng Trần Tự Khánh bị mưu sát. Việc ông muốn con trai cưới công chúa nhà Lý để tranh giành ngôi vua có thể đã khiến Trần Thừa lo ngại. Có khả năng Trần Thừa đã cùng Lại Linh lập mưu trừ khử Trần Tự Khánh. Sau cái chết của Tự Khánh, con gái của Lý Huệ Tông là Thuận Thiên và Chiêu Thánh đã lấy con trai của Trần Thừa là Trần Liễu và Trần Cảnh, mở đường cho Trần Cảnh lên ngôi vua, lập ra nhà Trần.
Kết luận
Cái chết của Trần Tự Khánh là một sự kiện quan trọng trong lịch sử chuyển giao quyền lực từ nhà Lý sang nhà Trần. Mặc dù chưa có bằng chứng xác thực, nhưng những phân tích trên cho thấy khả năng ông bị mưu sát do mâu thuẫn nội bộ trong họ Trần. Sự kiện này đã tạo điều kiện thuận lợi cho Trần Thừa và con trai là Trần Cảnh nắm quyền, đánh dấu sự kết thúc của triều Lý và mở ra một kỷ nguyên mới cho lịch sử Việt Nam.
