Sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo (AI) đang tạo ra những thay đổi sâu sắc trong lĩnh vực quân sự, đặt ra những câu hỏi lớn về tương lai của chiến tranh và an ninh toàn cầu. Từ Dự án Maven của Lầu Năm Góc, một nỗ lực tiên phong trong việc ứng dụng AI để phân tích dữ liệu tình báo, đến các hệ thống vũ khí tự hành ngày càng tinh vi, AI đang dần định hình lại cục diện chiến lược toàn cầu. Bài viết này sẽ phân tích tác động của AI đối với chiến tranh hiện đại, từ vai trò của nó trong các cuộc xung đột gần đây đến những hệ lụy đối với răn đe hạt nhân và an ninh quốc tế, đồng thời đưa ra những hàm ý chiến lược cho Việt Nam.
Hình ảnh: Trung tâm Chính sách UNU đang nghiên cứu về tác động của AI đối với an ninh quốc tế.
Vai trò của AI trong các Xung đột Đương đại
Các cuộc xung đột gần đây, đặc biệt là cuộc chiến ở Ukraine và cuộc xung đột giữa Israel và Hamas, đã trở thành “phòng thí nghiệm” thực tế cho việc ứng dụng AI trong quân sự. Tại Ukraine, AI được sử dụng chủ yếu cho mục đích phòng thủ, với việc triển khai máy bay không người lái để trinh sát và tấn công chính xác. Sự hỗ trợ của các công ty công nghệ như Palantir trong việc phân tích dữ liệu tình báo đã giúp Ukraine đối phó hiệu quả hơn với lực lượng Nga. Điều này cho thấy tiềm năng của các công nghệ thương mại giá rẻ trong việc thách thức các mô hình quân sự truyền thống. Việc Ukraine sử dụng AI trong phòng thủ mạng và chống lại thông tin sai lệch cũng cho thấy AI đang mở rộng phạm vi ảnh hưởng của chiến tranh ra ngoài không gian vật lý.
Ngược lại, việc Israel sử dụng AI trong cuộc xung đột với Hamas, đặc biệt là với các hệ thống như “The Gospel” và “Lavender” cho mục đích xác định mục tiêu và lập kế hoạch tấn công, đã gây ra nhiều tranh cãi về tính chính xác và tác động đến dân thường. Mặc dù được cho là nhằm tăng độ chính xác và giảm thương vong, những hệ thống này vẫn tiềm ẩn sai số đáng kể, đặt ra những câu hỏi về đạo đức và pháp lý của việc sử dụng AI trong chiến tranh. Sự khác biệt trong cách ứng dụng AI giữa hai cuộc xung đột này cho thấy tính đa dạng và phức tạp của vấn đề, cũng như sự cần thiết phải có một khuôn khổ pháp lý và đạo đức rõ ràng cho việc sử dụng AI trong quân sự.
Tác động của AI đối với An ninh Quốc tế
AI và Nguy cơ Leo thang Xung đột
AI có thể ảnh hưởng đến hai nguyên nhân chính dẫn đến xung đột: sự lạc quan thái quá và leo thang khủng hoảng. Mặc dù AI có thể cải thiện khả năng thu thập và phân tích thông tin, giúp các nhà hoạch định chính sách có cái nhìn toàn diện hơn, nó cũng có thể tạo ra ảo tưởng về lợi thế quân sự và khuyến khích tư duy “đánh nhanh thắng nhanh”, từ đó làm tăng nguy cơ xung đột. Trong khủng hoảng, AI có thể rút ngắn thời gian ra quyết định, tăng áp lực lên các nhà lãnh đạo và dẫn đến phản ứng quá mức. Sự phụ thuộc vào AI cũng có thể gây ra hiểu lầm về ý định của đối phương, làm giảm khả năng kiểm soát của con người và dẫn đến leo thang ngoài ý muốn.
AI và Răn đe Hạt nhân
Răn đe hạt nhân, dựa trên nguyên tắc “hủy diệt lẫn nhau chắc chắn” (MAD), đã đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì hòa bình giữa các cường quốc hạt nhân. Tuy nhiên, AI đang thách thức hiệu quả của răn đe hạt nhân bằng cách tác động đến khả năng phát hiện, khả năng sống sót của lực lượng hạt nhân và quá trình ra quyết định. AI có thể cải thiện hệ thống cảnh báo sớm, nhưng cũng có thể làm tăng nguy cơ tấn công phủ đầu và làm suy yếu logic của MAD.
AI và Chi phí của Xung đột Vũ trang
Sự phát triển của các hệ thống vũ khí tự hành dựa trên AI có thể làm giảm thương vong cho binh lính, nhưng cũng có thể làm giảm chi phí chính trị của xung đột, dẫn đến gia tăng các cuộc xung đột cường độ thấp. Điều này đặt ra thách thức cho các cơ chế ngăn chặn xung đột truyền thống và làm mờ ranh giới giữa chiến tranh và hòa bình.
Hàm ý đối với Việt Nam
Đối với Việt Nam, AI mang đến cả cơ hội và thách thức. AI có thể giúp tăng cường an ninh quốc gia, đặc biệt là trong bối cảnh Biển Đông căng thẳng. Tuy nhiên, cuộc chạy đua AI quân sự cũng đặt ra những thách thức mới, đòi hỏi Việt Nam phải điều chỉnh chiến lược quốc phòng và chủ động tham gia vào quản trị AI toàn cầu. Việt Nam cần thúc đẩy ngoại giao đa phương, đề xuất các quy tắc ứng xử về AI quân sự, đồng thời đầu tư vào phát triển nguồn nhân lực AI chất lượng cao.
Kết luận
Sự phát triển của AI đang thay đổi căn bản cục diện an ninh toàn cầu. Mặc dù AI mang lại những tiềm năng to lớn trong việc nâng cao năng lực quốc phòng, nó cũng đặt ra những thách thức nghiêm trọng đối với ổn định chiến lược và hòa bình thế giới. Việt Nam cần có một chiến lược toàn diện để tận dụng cơ hội và ứng phó với thách thức do AI mang lại, góp phần vào việc xây dựng một môi trường an ninh quốc tế ổn định và bền vững. Việc hợp tác quốc tế trong việc thiết lập các quy tắc và chuẩn mực cho việc sử dụng AI trong quân sự là cần thiết để ngăn ngừa một cuộc chạy đua vũ trang AI và giảm thiểu nguy cơ xung đột trong tương lai.
