Triệu Tử Dương, một cái tên gắn liền với những nỗ lực cải cách kinh tế và chính trị táo bạo tại Trung Quốc cuối thế kỷ 20, lại kết thúc cuộc đời trong sự cô lập và bị lãng quên. 16 năm quản thúc tại gia bất hợp pháp, một vết nhơ khó gột rửa cho cả luật pháp lẫn Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ), đã kết thúc cùng với sự ra đi của ông vào năm 2005. Câu chuyện về Triệu Tử Dương không chỉ là bi kịch cá nhân mà còn phản ánh những mâu thuẫn và xung đột trong quá trình chuyển đổi của Trung Quốc.
Từ Cải Cách Kinh Tế Đến Tầm Nhìn Chính Trị
Cuối thập niên 1970, Trung Quốc đang chìm trong trì trệ sau nhiều năm theo đuổi mô hình xã hội chủ nghĩa cứng nhắc. Nông dân mất quyền sở hữu ruộng đất, công nghiệp bị kìm hãm bởi quốc hữu hóa và kế hoạch hóa tập trung. Giữa bối cảnh đó, Triệu Tử Dương nổi lên như một luồng gió mới. Ông là người tiên phong ủng hộ việc trao trả quyền tự chủ cho nông dân, khởi xướng thí điểm bãi bỏ Công xã Nhân dân, và đề xuất “quyền tự chủ mở rộng cho các xí nghiệp”. Những bước đi táo bạo này đã đặt nền móng cho công cuộc cải cách kinh tế toàn diện sau này, giúp người dân, đặc biệt là nông dân, được hưởng những cải thiện đáng kể về đời sống.
Chân dung Triệu Tử Dương
Không chỉ dừng lại ở kinh tế, Triệu Tử Dương còn nhìn thấy sự cần thiết của cải cách chính trị. Ông nhận thức rõ hệ thống cai trị độc đảng tiềm ẩn nguy cơ biến mỗi sai lầm của Đảng thành khủng hoảng quốc gia. Vì vậy, ông mạnh dạn đề xuất các cải cách nhằm hợp pháp hóa và hệ thống hóa nền dân chủ, tạo ra một nền chính trị dân chủ hỗ trợ cho kinh tế thị trường. Mục tiêu của ông là kiềm chế quyền lực của Đảng Cộng sản và trao trả quyền lực cho nhân dân một cách hòa bình. Gói cải cách này, một sự chuyển hướng rõ rệt khỏi chế độ độc tài của Mao Trạch Đông, đã được Đại hội Đảng lần thứ 13 thông qua.
20 Tháng Cầm Quyền và Bóng Ma Thiên An Môn
Trong 20 tháng giữ chức Tổng Bí thư ĐCSTQ, Triệu Tử Dương đã nỗ lực tạo ra một môi trường chính trị cởi mở hơn. Ông hạn chế sự can thiệp của Bộ Chính trị vào các tòa án, văn chương và nghệ thuật. Ông cũng bãi bỏ chính sách các xí nghiệp được vận hành bởi các tổ chức Đảng. Tuy nhiên, những cải cách đầy hứa hẹn này đã bị chặn đứng bởi biến cố Thiên An Môn năm 1989.
Cái chết của nguyên Tổng Bí thư Hồ Diệu Bang, người bị cách chức vì quan điểm tự do, đã châm ngòi cho làn sóng biểu tình ôn hòa của sinh viên tại Bắc Kinh, sau đó lan rộng khắp cả nước. Triệu Tử Dương nhìn thấy sự tương đồng giữa những đòi hỏi của sinh viên với những suy nghĩ của chính mình. Ông tin rằng có thể giải quyết vấn đề bằng đối thoại, tôn trọng dân chủ và pháp quyền. Tuy nhiên, Đặng Tiểu Bình lại quyết định đàn áp biểu tình bằng bạo lực. Mâu thuẫn nội bộ trong Ban Thường vụ Bộ Chính trị lên đến đỉnh điểm. Triệu Tử Dương phản đối việc triển khai quân đội, nhưng cuối cùng Đặng Tiểu Bình đã phớt lờ tất cả các thể chế, huy động 500.000 quân tiến vào Bắc Kinh.
Cái Giá Của Sự Bất Đồng
Vụ thảm sát Thiên An Môn đã chấm dứt sự nghiệp chính trị của Triệu Tử Dương. Ông bị quản thúc tại gia, tên tuổi bị xóa bỏ khỏi lịch sử. Số phận của ông là lời nhắc nhở về cái giá phải trả cho sự bất đồng quan điểm trong một hệ thống chính trị chưa thực sự dân chủ. Nó cũng là một vết thương lòng sâu sắc trong tâm trí người dân Trung Quốc.
Bài Học Lịch Sử
Câu chuyện về Triệu Tử Dương là một bài học về sự phức tạp của quá trình chuyển đổi chính trị. Những nỗ lực cải cách của ông, dù táo bạo và đầy hứa hẹn, đã không thể vượt qua được rào cản của quyền lực và tư tưởng bảo thủ. Tuy nhiên, di sản của ông, dù bị cố tình lãng quên, vẫn còn đó, như một minh chứng cho khát vọng về dân chủ và tự do của người dân Trung Quốc.
Tài liệu tham khảo:
- Bao Tong, “Remembering Zhao Ziyang”, Project Syndicate, 17/01/2005.
