Sau những năm tháng kháng chiến trường kỳ chống ách đô hộ của thực dân Pháp, Chiến tranh Thế giới thứ hai kết thúc mở ra cho Việt Nam cơ hội ngàn năm có một để giành lại độc lập. Tuy nhiên, trong bối cảnh thế giới chia thành hai phe đối lập rõ rệt, con đường độc lập của Việt Nam lại trở thành bàn cờ chính trị phức tạp giữa các cường quốc. Nước Mỹ, với vị thế siêu cường sau chiến tranh, đứng trước ngã ba đường: ủng hộ một Việt Nam độc lập, hay tiếp tục dung dưỡng cho tham vọng thực dân của Pháp?
Bài viết này sẽ phân tích hai luồng quan điểm trái chiều trong nội bộ chính phủ Mỹ về vấn đề Việt Nam giai đoạn 1945-1949, từ đó lý giải lựa chọn định mệnh của Mỹ và tác động của nó đến vận mệnh dân tộc Việt Nam sau này.
Hồ Chí Minh – Từ người bạn chiến đấu đến “mối đe dọa cộng sản”
Trong cuộc chiến chống phát xít Nhật, Hồ Chí Minh cùng lực lượng Việt Minh đã sát cánh cùng các sĩ quan tình báo Mỹ thuộc Cơ quan Tình báo Chiến lược (OSS). Những hình ảnh ghi lại khoảnh khắc các thành viên OSS huấn luyện du kích Việt Minh sử dụng vũ khí hiện đại cho thấy mối quan hệ hợp tác chiến đấu hiệu quả giữa hai lực lượng.
Các thành viên Đội Con Nai OSS đang huấn luyện du kích Việt Minh sử dụng súng M1 Carbine. Đứng xa nhất cởi trần là Trung sĩ Lawrence Vogt, Thiếu tá Allison K. Thomas đeo ống nhòm đứng giữa và Trung úy Rene Defourneux bên phải. Ảnh: Wikipedia
Thiếu tá OSS Allison K. Thomas và bộ đội Việt Minh tập trung ở thị xã Thái Nguyên để chuẩn bị hành quân về Hà Nội, 27 tháng 8 năm 1945. Ảnh: Wikipedia
Sau khi Nhật đầu hàng, ngày 2/9/1945, Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Trong nỗ lực tìm kiếm sự ủng hộ từ Mỹ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi thư cho Tổng thống Harry S. Truman, khẳng định mong muốn “độc lập hoàn toàn và hợp tác toàn diện với Hoa Kỳ”.
Bức thư Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi Tổng thống Mỹ Harry S. Truman, ngày 16/2/1946. Nguồn: Hồ sơ Lầu Năm Góc, Phần I, trang C-95 – C-97
Tuy nhiên, hy vọng về một mối quan hệ hữu hảo Việt – Mỹ nhanh chóng tan vỡ. Bóng ma Chiến tranh Lạnh bao trùm thế giới, khiến Mỹ lo ngại trước lý lịch cộng sản của Hồ Chí Minh và nguy cơ lan rộng của chủ nghĩa cộng sản tại Đông Nam Á.
Giữa lý tưởng và lợi ích: Cuộc đấu tranh nội bộ nước Mỹ
Năm 1949, Pháp thành lập “Quốc gia Việt Nam” do Bảo Đại, vị vua thoái vị từng hợp tác với cả Pháp và Nhật, đứng đầu. Mỹ đứng trước hai lựa chọn:
Lựa chọn 1: Ủng hộ một Việt Nam độc lập. Giới phân tích, tiêu biểu là Raymond Fosdick – cố vấn Bộ Ngoại giao Mỹ, cho rằng chế độ Bảo Đại “không thật sự độc lập” và “thiếu sự ủng hộ của nhân dân”. Họ nhận định ủng hộ Hồ Chí Minh là lựa chọn thực tế, phù hợp với xu thế tất yếu của chủ nghĩa dân tộc đang dâng cao tại châu Á.
Lựa chọn 2: Không thể ủng hộ một Việt Nam độc lập do những người cộng sản lãnh đạo. Quan điểm này, được thể hiện rõ trong Tuyên bố chính sách của Mỹ về Đông Dương ngày 27/9/1948, khẳng định mục tiêu “loại bỏ ảnh hưởng của Cộng sản” và thiết lập một chính phủ “thân thiện với Hoa Kỳ”, “trái ngược với nhà nước toàn trị ắt sẽ nảy sinh từ sự thống trị của Cộng sản”.
Cuối cùng, Mỹ đã lựa chọn con đường thứ hai, đặt cược vào một chính phủ bù nhìn do Bảo Đại lãnh đạo. Họ tin rằng nhượng bộ “vừa đủ” cho phong trào dân tộc chủ nghĩa có thể ngăn chặn làn sóng cộng sản lan rộng, đồng thời bảo vệ lợi ích của Pháp – đồng minh chiến lược quan trọng của Mỹ ở châu Âu.
Vua Bảo Đại tại lễ ký Hiệp định Élysée thành lập “Quốc gia Việt Nam”, Điện Élysée, Paris, ngày 8/3/1949. Ảnh: Keystone-France/Gamma-Rapho via Getty Images
Sai lầm lịch sử và bài học cho hiện tại
Lựa chọn của Mỹ năm 1949 đã đẩy Việt Nam vào cuộc chiến tranh khốc liệt kéo dài hơn hai thập kỷ. “Sai lầm tai hại” mà Bộ Ngoại giao Mỹ cảnh báo chính phủ Bảo Đại đã ứng nghiệm với chính họ. Họ đã đánh giá thấp sức mạnh của lòng yêu nước và khát vọng độc lập của dân tộc Việt Nam, đồng thời thổi bùng ngọn lửa Chiến tranh Lạnh tại Đông Nam Á.
Lịch sử đã khép lại với chiến thắng thuộc về nhân dân Việt Nam. Bài học về lựa chọn sai lầm của Mỹ năm 1949 vẫn còn nguyên giá trị, nhắc nhở các quốc gia về tầm quan trọng của việc tôn trọng độc lập, tự chủ và quyền tự quyết của các dân tộc. May mắn thay, sau nhiều thập kỷ chịu ảnh hưởng từ chiến tranh, Việt Nam và Mỹ đã gác lại quá khứ, hướng tới mối quan hệ hợp tác hữu nghị, cùng nhau xây dựng một tương lai hòa bình và thịnh vượng.
