Nếu là người yêu thích lịch sử quân sự, hẳn bạn từng nghe về Zanzibar, nơi nắm giữ kỷ lục buồn: đầu hàng nhanh nhất lịch sử. Năm 1896, Zanzibar “thành tích” gục ngã trước người Anh chỉ sau 45 phút. Kỷ lục này đến nay vẫn nằm gọn trong sách Guinness, và có lẽ sẽ chẳng quốc gia nào phá nổi.
Tuy nhiên, quá khứ của Zanzibar không chỉ gói gọn trong 45 phút tủi hổ ấy. Hòn đảo này ẩn chứa một lịch sử đầy biến động, là sự pha trộn của nhiều nền văn hóa, từ những thương nhân Ả Rập đến các cuộc thám hiểm của Bồ Đào Nha và sự đô hộ của Anh.
Bài viết này sẽ đưa bạn ngược dòng thời gian, khám phá hành trình lịch sử đầy thú vị của Zanzibar, từ một trung tâm buôn bán gia vị sầm uất trở thành một phần của Tanzania ngày nay.
Zanzibar Trước Làn Sóng Dịch Chuyển: Bí Ẩn Thổ Dân Và Sự Xuất Hiện Của Các Thương Nhân
Những cư dân đầu tiên của Zanzibar là bộ tộc Hadimu và Tumbatu. Dù sở hữu làn da đen đặc trưng của người châu Phi, nguồn gốc của hai bộ tộc này đến nay vẫn là một ẩn số. Một số nhà nghiên cứu cho rằng ngôn ngữ của họ có liên quan đến nhóm ngôn ngữ Bantu ở lục địa đen, nhưng lại thiếu bằng chứng về việc chế tạo và sử dụng thuyền bè – yếu tố quan trọng để vượt biển đến Zanzibar. Tranh cãi về nguồn gốc của người Hadimu và Tumbatu cho đến nay vẫn là một bí ẩn lịch sử chưa có lời giải.
Bất chấp bí ẩn về thổ dân bản địa, một điều rõ ràng là Zanzibar sớm lọt vào tầm ngắm của các thương nhân trên con đường giao thương hàng hải. Từ thế kỷ thứ 10, các thương nhân Ả Rập, Ba Tư, Ấn Độ và Indonesia đã tìm đến Zanzibar, biến nơi đây thành một trung tâm buôn bán sầm uất.
Sự giao thoa văn hóa này được thể hiện rõ nét qua chính cái tên Zanzibar, bắt nguồn từ tiếng Ba Tư “Zangi-bar” (زنگبار), nghĩa là “bờ biển Đen”. Người ta tin rằng chính những thủy thủ Ba Tư là những người đầu tiên đặt chân đến hòn đảo này và đặt cho nó cái tên như vậy.
Từ “Quần Đảo Gia Vị” Đến Kinh Đô Của Một Đế Chế: Quãng Thời Gian Dưới Sự Thống Trị Của Ả Rập Và Oman
Trong số các cộng đồng thương nhân đến với Zanzibar, người Ả Rập với lợi thế địa lý gần gũi đã nhanh chóng chiếm ưu thế. Họ thiết lập quyền kiểm soát đối với hoạt động buôn bán trên đảo, biến Zanzibar trở thành một mắt xích quan trọng trong mạng lưới thương mại trên Ấn Độ Dương, kết nối châu Phi, Trung Đông và châu Á.
Ảnh hưởng của người Ả Rập không chỉ dừng lại ở khía cạnh kinh tế. Họ mang theo đạo Hồi và văn hóa Ả Rập đến Zanzibar, xây dựng nên thành phố Stone Town (Phố Đá) – di sản văn hóa thế giới được UNESCO công nhận. Những ngôi nhà bằng đá vôi trắng muốt, những con phố hẹp quanh co và những cánh cửa gỗ chạm khắc tinh xảo là minh chứng rõ nét cho sự pha trộn hài hòa giữa kiến trúc Ả Rập, Ấn Độ và châu Phi.
Năm 1698, sau khi đánh bại Bồ Đào Nha, Đế quốc Oman hùng mạnh đã sáp nhập Zanzibar vào lãnh thổ của mình. Dưới sự cai trị của Oman, Zanzibar tiếp tục phát triển thịnh vượng, trở thành trung tâm buôn bán nô lệ lớn nhất Đông Phi. Sự giàu có từ buôn bán gia vị và nô lệ đã biến Zanzibar thành con bò sữa của Đế quốc Oman.
Năm 1840, Quốc vương Said bin Sultan đã quyết định rời đô từ Muscat đến Stone Town, biến hòn đảo nhỏ bé này thành kinh đô của một đế chế hùng mạnh. Quyết định này cho thấy tầm quan trọng đặc biệt của Zanzibar đối với Oman.
Zanzibar Dưới Bóng Đế Quốc Anh: Từ Nơi Buôn Bán Nô Lệ Đến Quốc Gia Bảo Hộ
Tuy nhiên, đế chế nào rồi cũng đến lúc suy tàn. Sau khi Quốc vương Said bin Sultan qua đời, Đế chế Oman bị chia cắt, Zanzibar trở thành một quốc gia độc lập.
Sự suy yếu của Oman tạo điều kiện cho Đế quốc Anh can thiệp vào Zanzibar. Năm 1890, thông qua một hiệp ước, Anh biến Zanzibar thành quốc gia bảo hộ. Sự kiện này đánh dấu bước ngoặt quan trọng, đưa Zanzibar vào vòng xoáy lịch sử của chủ nghĩa thực dân.
Dưới áp lực của Anh, chế độ nô lệ bị bãi bỏ, Zanzibar chấm dứt vai trò là trung tâm buôn bán nô lệ ở Đông Phi. Tuy nhiên, sự kiện này cũng gián tiếp tạo nên những mâu thuẫn sắc tộc âm ỉ sau này.
Độc Lập Ngắn Ngủi Và Cuộc Cách Mạng Đẫm Máu: Từ Quốc Gia Ả Rập Đến Một Phần Của Tanzania
Ngày 10 tháng 12 năm 1963, Zanzibar chính thức tuyên bố độc lập. Tuy nhiên, mâu thuẫn sắc tộc giữa người Ả Rập và người Phi bản địa bùng nổ dữ dội ngay sau đó. Người Ả Rập, chiếm thiểu số, kiểm soát phần lớn nền kinh tế, trong khi người Phi bản địa sống trong cảnh nghèo đói, thiệt thòi.
Ngày 12 tháng 1 năm 1964, một cuộc cách mạng đẫm máu nổ ra, lật đổ chế độ Ả Rập. Hàng ngàn người Ả Rập và người gốc Nam Á bị tàn sát hoặc buộc phải chạy trốn khỏi hòn đảo. Cuộc cách mạng này, dù ngắn ngủi, đã làm thay đổi hoàn toàn cấu trúc xã hội và chính trị của Zanzibar.
Lo ngại sự ảnh hưởng của chủ nghĩa cộng sản, chính phủ mới ở Zanzibar đã quyết định sáp nhập với Tanganyika, tạo nên nước Cộng hòa Thống nhất Tanzania. Sự kiện này đánh dấu sự kết thúc cho một Zanzibar độc lập, đồng thời mở ra một chương mới trong lịch sử của hòn đảo này.
Zanzibar Ngày Nay: “Hồng Kông Của Châu Phi”
Ngày nay, Zanzibar là một khu tự trị thuộc Tanzania, sở hữu chính phủ, quốc hội và hiến pháp riêng. Dù vậy, bóng ma của quá khứ vẫn còn đó. Bạo lực sắc tộc vẫn âm ỉ, và Zanzibar vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức về kinh tế và xã hội.
Bất chấp những khó khăn, Zanzibar vẫn là một hòn đảo xinh đẹp, thu hút du khách bởi những bãi biển cát trắng, làn nước trong xanh và những cánh rừng nguyên sinh rậm rạp. Nơi đây vẫn lưu giữ những di sản văn hóa độc đáo, là sự pha trộn hài hòa giữa Ả Rập, Ấn Độ, Ba Tư và châu Phi.
Lịch sử của Zanzibar là một chuỗi dài những thăng trầm, là câu chuyện về những cuộc chinh phục, những mâu thuẫn sắc tộc và những nỗ lực tìm kiếm bản sắc. Từ một trung tâm buôn bán gia vị sầm uất, đến một quốc gia bảo hộ, rồi trở thành một phần của Tanzania, Zanzibar đã trải qua một hành trình lịch sử đầy biến động, để lại cho chúng ta những bài học quý giá về quá khứ và những thách thức cho tương lai.
