Bài viết này sẽ đưa chúng ta ngược dòng lịch sử, trở về Campuchia vào cuối thế kỷ 19, thời điểm đất nước Chùa Tháp vẫn còn chìm trong bóng đen của chủ nghĩa thực dân Pháp. Dưới sự cai trị của người Pháp, một sự kiện mang tính bước ngoặt đã diễn ra: chế độ nô lệ, một hủ tục đã tồn tại dai dẳng trong xã hội Khmer, chính thức bị xóa bỏ.
Sự kiện này, xảy ra vào năm 1897, là kết quả của một quá trình phức tạp và đầy tranh cãi, phản ánh rõ nét bản chất của chủ nghĩa thực dân Pháp – một chính sách vừa mang màu sắc khai hóa, vừa ẩn chứa những toan tính riêng.
Bưu thiếp cổ minh họa người dân Campuchia trong thời kỳ thuộc địa Pháp. Nguồn: École française d’Extrême-Orient
Xã Hội Campuchia Và Ba Tầng Lớp Nô Lệ
Để hiểu rõ hơn về sự kiện lịch sử trọng đại này, chúng ta cần phải lật lại những trang sử về chế độ nô lệ ở Campuchia trước khi người Pháp đặt chân đến. Vào thế kỷ 19, xã hội Khmer được chia thành sáu tầng lớp chính, bao gồm:
- Tầng lớp thượng đẳng: Vua, hoàng tộc, và các quan lại cấp cao (Mantri).
- Tầng lớp bình dân: Người Khmer tự do (Anak Ja).
- Tầng lớp nô lệ: Bao gồm ba hạng người là Khnum Ge, Anak Na, và Khnum Bnan.
Mỗi tầng lớp nô lệ lại có những đặc điểm và hoàn cảnh riêng. Khnum Ge, tầng lớp nô lệ phổ biến nhất, bao gồm những người dân thường rơi vào cảnh nợ nần chồng chất. Họ buộc phải làm việc cho chủ nợ cho đến khi trả hết nợ, nhưng thực tế, nhiều người đã phải sống trong cảnh nô lệ suốt đời.
Anak Na là những người bị bắt trong các cuộc chiến tranh hoặc nổi dậy chống lại triều đình. Họ bị ép buộc phải phục vụ cho Vua, hoàng gia, và các chùa chiền mà không được trả công. Khác với Khnum Ge, con cái của Anak Na cũng bị xem là nô lệ, tạo nên một hệ thống đẳng cấp di truyền.
Khnum Bnan, tầng lớp nô lệ thấp nhất, là những người dân tộc thiểu số bị bắt cóc và bán cho các gia đình giàu có. Họ bị xem là tài sản riêng của chủ nhân và phải phục dịch suốt đời.
Hình ảnh phụ nữ và trẻ em Campuchia trong thời kỳ thuộc địa Pháp. Nguồn: École française d’Extrême-Orient
Từ Nỗ Lực Bãi Bỏ Đến Hậu Quả Bất Ngờ
Người Pháp, sau khi củng cố quyền lực ở Campuchia vào năm 1863, đã nhiều lần tìm cách xóa bỏ chế độ nô lệ, coi đó là một chướng ngại cho sự “khai hóa” và “hiện đại hóa” đất nước. Tuy nhiên, phải đến năm 1897, nỗ lực này mới thực sự thành công. Dưới áp lực của Pháp, Quốc vương Norodom buộc phải ký đạo luật bãi bỏ chế độ nô lệ.
Tuy nhiên, chiến thắng này lại mang đến một nghịch lý đầy éo le. Việc bãi bỏ nô lệ, dù mang ý nghĩa nhân đạo, lại diễn ra một cách đột ngột và thiếu sự chuẩn bị kỹ lưỡng. Hàng ngàn nô lệ được giải phóng nhưng không có đất đai, nhà cửa, hay bất kỳ sự hỗ trợ nào từ chính quyền. Họ rơi vào cảnh bơ vơ, lạc lõng, không nơi nương tựa, và phải đối mặt với muôn vàn khó khăn trong cuộc sống mới.
Một người đàn ông Campuchia giàu có cùng những người hầu của mình trong thời kỳ Pháp thuộc. Nguồn: École française d’Extrême-Orient
Bài Học Lịch Sử: Hành Động Và Trách Nhiệm
Câu chuyện về việc bãi bỏ chế độ nô lệ ở Campuchia là một minh chứng rõ nét cho thấy lịch sử luôn ẩn chứa những nghịch lý và bài học sâu sắc. Sự kiện này, dù xuất phát từ động cơ nào, đã góp phần chấm dứt một hủ tục tàn bạo, trả lại tự do cho hàng ngàn con người.
Tuy nhiên, nó cũng cho thấy sự thiếu sót của người Pháp trong việc dự đoán và giải quyết hậu quả của chính sách của mình. Bài học lịch sử này nhắc nhở chúng ta rằng bất kỳ hành động nào, dù mang danh nghĩa cao đẹp đến đâu, cũng cần phải được thực hiện một cách thận trọng, có kế hoạch, và đặc biệt là phải đặt trách nhiệm lên hàng đầu.
