Mo gia truyền
Một người đàn ông nắm một cái bùa trên tay, lầm bầm đọc lời bùa và sau đó đặt vào miếng gừng, thêm chút muối trắng rồi đưa cho cô gái. Ông ta nhắc nhủ cả hai đặt một phần trong túi áo và một phần để cả hai vợ chồng cùng ăn. “Chỉ cần một lời thôi là được. Nếu anh ấy vẫn ở nhà ăn cơm thì sẽ nhanh chóng, còn nếu anh không ở nhà và không ăn cơm nữa thì sẽ lâu một chút” – ông ta nói.
Đó là cảnh tượng yểm bùa yêu do thầy mo Bùi Văn Minh – một nghệ nhân xuất sắc về lĩnh vực tập quán xã hội và tín ngưỡng ở xã Văn Sơn, huyện Lạc Sơn, Hòa Bình thực hiện. Khắp xứ Mường, những câu chuyện về bùa ngải khó tin vẫn liên kết chặt chẽ với cuộc sống hiện đại.
Thầy mo Bùi Văn Minh
Thầy mo nào có đức, có tài sẽ được người dân tôn trọng. Khi gặp rủi ro, họ thường tìm đến nhờ thầy để giải quyết hoặc ít nhất là trấn an tinh thần. Tuy nhiên, hiện nay có rất nhiều người tự xưng là thầy mo, nhưng không phải ai cũng thực sự có tài và đức.
Thầy mo “cổ truyền” thường thực hiện các lễ cúng theo lời cổ, mo Mường, mo vía và yểm bùa chính thức. Khoảng 20% thầy mo còn lại là những thầy mo đời mới. Chỉ trong huyện Lạc Sơn, ước tính có vài chục thầy mo, còn trong cả tỉnh Hòa Bình, con số này còn lên tới hàng trăm.
Xưa kia, mo là mo, đồng là đồng. Nhưng hiện nay có rất nhiều người vừa làm thầy vừa hầu đồng và còn kiêm luôn việc yểm bùa chú. Tiền bạc làm cho mọi thứ trở nên xao lạc.
Xưa kia, việc làm mo được truyền từ cha truyền con cháu. Để kiểm tra xem ai có khả năng làm mo hay không, người ta thường thử bằng cách cho họ khoác một chiếc áo đi qua một thung lũng hay một quả đồi rậm rạp. Người nào nóng tính, hoảng sợ khi gặp trở ngại, đâm đầu vào khó khăn, dễ dàng rút dao để sát thủy chúng bị loại ngay.
Chỉ những người có bản tính hiền lành, tâm tình điềm đạm và trí nhớ tốt mới được truyền nghề. Trí nhớ tốt là cần thiết, vì người Mường không có sách, không có chữ, mọi thứ phải thuộc lòng.
Mo Mường có khoảng 20 ngàn câu. Có mo miêu tả cảnh vật, mo răn dạy con cháu, mo liên quan đến thế giới sống và thế giới chết, mo lên mường trời, mo nhòm vào nội bên ngoại, mo vía cho trẻ con, mo vía kéo si, mo ngày cưới, mo cầu mùa… Để trở thành một thầy mo, cần nhớ hết tất cả những câu này.
Ông Bùi Văn Minh kể rằng từ khi 9 tuổi, ông đã thường nằm gối đầu lên đùi ông nội, người mà là một thầy mo, để nghe ông cùng với ba bốn thầy mo khác trong vùng đàm đạo. Chuyện học mo chính thức bắt đầu từ khi ông 14 tuổi. Sau mỗi bữa ăn, cả hai ông cháu ngồi lại để truyền nghề.
Thầy Minh bên các loại bùa
Trong quá trình học, sẽ có những bài kiểm tra. Mỗi khi có lễ cúng, ông cùng với cháu đi cùng. Ông làm một phần, sau đó để cho cháu làm phần tiếp theo. Nếu cháu làm sai, ông sẽ nhắc nhở ngay lập tức. Quá trình học kéo dài khoảng 5-6 năm. Khi việc truyền nghề hoàn tất, thầy Minh đã hơn 20 tuổi và ông già nội mất.
Thầy mo Mường có một lời nguyền như sau: “Sinh ra tôi không mặc áo rách, không đi bừa nà rộc, không ăn đầu gà, không ăn thịt chó, không mó đầu trâu, không ngủ nhà gái góa chồng”.
Tại sao ông nội không truyền nghề cho con trai mình mà lại truyền cho cháu? Đó là bởi trong thời bao cấp, các hình thức tín ngưỡng bị cấm. Thầy Minh cũng từng bị ủy ban xã gọi lên gọi xuống không cho hành nghề mo. Hầu hết các nghệ nhân mo Mường trong thời bao cấp đều chung số phận khó khăn như vậy.
Bùa yêu hư hay thực?
Để hiểu rõ hơn về bùa yêu, tôi đã trò chuyện với ông Bùi Văn Minh. Bùa yêu thuộc vào thể loại mo gì?, tôi hỏi. Ông Minh giải thích: Bùa là bùa, mo là mo. Mo có thể được truyền học cả ban ngày và ban đêm, còn bùa chỉ truyền học vào ban đêm, đặc biệt hiệu quả hơn khi gần tới khuya.
Ông Minh đã học tới 300 loại bùa, trong đó có 10 kiểu bùa yêu. Khi vợ chồng gặp khó khăn, sắp sửa tan vỡ, một trong hai người sẽ đến nhờ thầy làm bùa yêu. Phần lớn khách hàng là phụ nữ, có độ tuổi từ 25 đến 60. Hoàn cảnh chung của họ thường là chồng đi cặp bồ hoặc uống rượu say rồi về đánh đập vợ con, bỏ bê gia đình. Còn 10% còn lại là nam giới tới xin bùa vì vợ họ đã đi làm xa quá không muốn quay lại hoặc có mối quan hệ ngoại tình.
Nguyên tắc đầu tiên khi khách hàng đến để yêu cầu đặt bùa yêu là gì?, tôi hỏi. Ông Minh trả lời: Phải hỏi kỹ. Nếu gần thì không cần, nhưng nếu xa thì cần xem sổ hộ khẩu để kiểm tra xem hai người có thực sự là vợ chồng hay là lừa thầy, yêu đơn phương hoặc yêu người đã có gia đình. Đặt bùa như vậy sẽ gây hại cho người khác.
Cận cảnh bùa
Người bị đặt bùa yêu phải được xướng tên trong lúc đọc lời thần chú. Ví dụ, nếu tên là Nguyễn Văn A, phải đọc là Nguyễn Văn A chứ không được làm sai thành Nguyễn Văn B. Còn đối với bùa cầu may mắn, không cần chi tiết như vậy. Khi có 10 người đến tìm thầy mo, khoảng 3 người yêu cầu đặt bùa yêu, còn 7 người yêu cầu đặt bùa may mắn hoặc trừ ốm đau, xoa dịu bệnh tật.
Ông Minh cho biết mỗi lần đặt bùa, ông sẽ làm khoảng 5 loại bùa yêu để nếu một loại không thành công thì có thể thử loại khác. Bùa yêu không cần dùng bất kỳ loại thuốc thang nào, chỉ cần gừng, ngải (loại cây giống nghệ đen khác với cây ngải cứu), muối trắng, nước lọc, đồ ăn, thuốc hút…
Nếu chồng đi xa không quay lại nhà nữa, vợ muốn đặt bùa yêu phải mang áo của chồng đến cho thầy. Loại áo nào cũng được, sạch hay bẩn không quan trọng, miễn là chồng đã mặc rồi. Nếu không có áo, có thể dùng khăn, không có khăn thì lấy vài sợi tóc. Nếu không có những thứ đó, thầy vẫn có thể sử dụng quạt để truyền nguyện vọng.
Nếu trường hợp xa cách giữa Bắc và Nam, thậm chí ở nước ngoài, bùa có hiệu quả không?, tôi hỏi. Ông Minh khẳng định: Vẫn có hiệu quả. Tôi có thể đọc bùa qua điện thoại. Tôi sẽ gọi điện thoại cho người muốn đặt bùa, bảo họ giơ điện thoại trước một bát nước hoặc muối rồi đọc lời thần chú từ xa. Mang bát nước hoặc muối đó cho người khác ăn hoặc uống, bùa vẫn có thể hiệu quả.
Lần đầu tiên, thầy đọc 50% lời bùa, lần hai đọc 80%, lần ba đọc 100%. Có người chỉ cần một lần và một nửa lời bùa là đã thành công. Tỷ lệ thành công phụ thuộc vào những gì?, tôi hỏi. Ông Minh không ngần ngại trả lời: Phụ thuộc vào sự phù hợp giữa thầy và thuốc, hoặc do làm sai hướng dẫn, chẳng hạn như đặt không đúng kiểu, đặt vào chỗ bẩn như đất hoặc quần áo chưa giặt.
Bùa chỉ là hình thức truyền tải sức mạnh nên nếu đặt vào chỗ bẩn sẽ mất hiệu lực. Nếu không sử dụng bùa ngay trong khoảng 15 ngày, sẽ dần mất đi sức mạnh.
Theo ông Minh, tỷ lệ thành công của bùa yêu mà ông đặt là khoảng 80% (?). Ai được thì sẽ đến già với kết quả. Bùa yêu hoàn toàn không ảnh hưởng đến sức khỏe và tâm trí của người bị áp dụng bùa.
Tuy nhiên, theo những thông tin tôi biết, đã có nhiều trường hợp mất đi 3-4 con trâu vì bùa ngải hoặc hầu đồng do tìm đến thầy hoặc cốt bùa sai, hoặc do nhiều thầy mo chỉ quan tâm tới tiền bạc, thu phí hàng chục hay hàng trăm triệu đồng.
“Khi thầy gọi bằng bùa, người bị áp dụng sẽ không thoát khỏi và tự phải về nhà. Người vợ sẽ đưa muối ra cho cả hai cùng ăn hoặc đưa nước cho cả hai cùng uống. Việc đặt miếng bùa bằng gừng vào túi áo của vợ sẽ khiến chồng tự nhiên yêu quý, thương mến” – ông Bùi Văn Minh.
