Ý nghĩa của “Nhân Duyên, Biệt Vô Ngã”
Phật đã dạy chúng ta rằng, “ly nhân duyên, biệt vô ngã”. Điều này có nghĩa là khi ta rời bỏ nhân duyên, ta không còn gì gọi là ta nữa.
Theo quan niệm Phật giáo, mọi chúng sinh đều bình đẳng và sinh ra do nhân duyên hợp lại. Vậy, chúng ta nên hiểu “Nhân” và “Quả” như thế nào?
Nhân và Quả – Cái Sinh Ra Kết Quả
Theo nghĩa đen, “Nhân” là nguyên nhân, là sức mạnh tạo ra “Quả” – kết quả. Các sự vật trong thế giới đều được sinh ra do nguyên nhân của chúng.
Chủ nghĩa Mác – Lê nin cũng quan niệm rằng “Nhân” là sự tác động lẫn nhau giữa các mặt trong cùng một sự vật hoặc giữa các sự vật với nhau, gây ra những thay đổi. “Quả” là kết quả của sự tác động đó. Nguyên nhân có trước, quả có sau.
Ngoài nguyên nhân chính trực tiếp, còn có những nguyên nhân phụ khác, như duyên, có tác động lớn tới kết quả. Vậy khi nói về “luật nhân, quả” trong Phật giáo, ta cần hiểu đầy đủ về nhân – duyên – quả.
Nhân Duyên và Quá Trình Sinh Sản
Một hạt lúa (nhân) khi được gieo xuống đất và gặp điều kiện thuận lợi, sẽ phát triển thành cây lúa (quả). Các yếu tố như đất, nước, phân, khí hậu… chính là duyên, giúp quá trình này diễn ra. Mọi sự vật và hiện tượng trong cuộc sống đều cần nhân duyên hòa hợp mới có thể sinh ra.
Có thể khẳng định rằng “luật nhân, quả” áp dụng cho con người, tức là chúng ta tạo ra nghiệp để từ đó đạt được quả. Mỗi tư duy và hành động của con người đều do ta tự tạo lấy, không phụ thuộc vào thế lực ngoại vi.
Đức Phật đã dạy chúng ta rằng, chỉ có chính ta là người tạo ra tội lỗi, chỉ có chính ta là người làm cho mình ô nhiễm, chỉ có chính ta có thể tránh tội lỗi và làm cho mình trong sạch. Chúng ta là chủ nhân tuyệt đối của số phận mình.
Phức Tạp Của “Luật Nhân, Quả”
“Luật nhân, quả” phức tạp và đa dạng. Một nhân có thể sinh ra nhiều quả, và ngược lại, một quả có thể do nhiều nhân góp phần tạo thành. Trong cuộc sống vô tận, không có cái nhân nào là cái đầu tiên và cũng không có cái quả nào là cái cuối cùng. Bố mẹ là nhân sinh ra con cái, nhưng cũng là quả của ông bà.
Có câu ngạn ngữ “ở hiền gặp lành”, “gieo gió gặt bão” nói về những người ăn ở đức độ, hiền lành, tốt bụng nhưng gặp nhiều tai họa, bất hạnh. Ngược lại, những kẻ bất nhân, thất đức lại được hưởng nhiều ưu đãi của số phận. Một số người đã cho rằng “luật nhân, quả” của Phật giáo là không phù hợp. Nhưng thực tế, “luật nhân, quả” không phụ thuộc vào thời gian, nó có thể tạo ra kết quả ngay trong kiếp này hoặc trong kiếp sau. Có những hành động trong kiếp này là kết quả của nghiệp nhân từ kiếp trước, và cũng có những nghiệp nhân từ kiếp này mới gặp duyên và thành quả.
Đức Phật đã dạy chúng ta rằng con người là chủ của nghiệp, là kẻ thừa sự nghiệp. “Luật nhân, quả” mang lại sự công bằng cho xã hội và giáo dục con người sống lành mạnh. Chúng ta cần làm nhiều việc tốt, xa lánh điều ác, để có được cuộc sống tốt lành hơn.
Quyền Tự Làm Chủ và Trách Nhiệm Của Mỗi Cá Nhân
“Luật nhân, quả” tồn tại song song với pháp luật nhà nước. Tuy nhiên, nó không bó buộc con người mà đề cao sự tự ý thức, trách nhiệm tự làm chủ hành vi của mỗi cá nhân trong xã hội. Khi vi phạm pháp luật, chúng ta sẽ bị trừng phạt. Nhưng trong mặt đạo đức Phật giáo, khi ý niệm tội lỗi nảy sinh trong đầu óc, ta đã gây ra tội.
Mỗi cá nhân sống trong xã hội với điều kiện khác nhau, và việc tiếp nhận những phương pháp giáo dục cũng khác nhau. Do đó, việc tự ý thức và tuân thủ chuẩn mực đạo đức là phương pháp hiệu quả nhất. Một đứa trẻ được sống trong gia đình hạnh phúc, được quan tâm, chăm sóc sẽ dễ trở thành người tốt hơn. Tuy nhiên, dù sống trong một môi trường xấu, nếu nhận thức được hành vi của mình và có ý thức làm việc tốt, cũng có thể trở thành người tốt. Trách nhiệm của chúng ta theo “luật nhân, quả” là trách nhiệm cao nhất đối với đạo đức cá nhân.
Trách Nhiệm Của Mỗi Cá Nhân
Mỗi cá nhân đều chịu trách nhiệm về tư duy và hành động của mình. Hạnh phúc hay bất hạnh là do chúng ta tự tạo ra bởi chúng ta là chủ nhân đích thực cuộc đời của mình.
Đức Phật đã truyền bá văn hóa và tư tưởng Phật giáo để hạn chế những tiêu cực, bất công trong cuộc sống và xây dựng một nền văn hóa đạo đức xã hội. Với tinh thần đoàn kết, tương thân, tương ái, chúng ta hy vọng mọi chúng sinh sẽ tiến tới cuộc sống an lạc và hạnh phúc.
Xin kết thúc bài viết bằng lời Đấng Thế Tôn: Ý dẫn đầu các pháp, ý làm chủ tạo tác. Đối với ý nhiễm ô, nói năng hay hành động khổ não bước theo sau như xe đi theo sau chân vật kéo. Đối với ý thanh tịnh, an lạc bước theo sau như bóng không rời hình. (Kinh Pháp cú).
(Ảnh: Khám Phá Lịch Sử)
