Nửa sau thiên niên kỷ thứ 2 trước Công nguyên chứng kiến sự cạnh tranh khốc liệt giữa các cường quốc nhằm giành quyền thống trị khu vực ven biển phía đông Địa Trung Hải, hay còn gọi là Levant. Cuộc tranh giành ảnh hưởng giữa các đế chế cho thấy tầm quan trọng về kinh tế của khu vực ngày nay là Syria và Lebanon. Bài viết này sẽ tập trung vào Ai Cập và hành trình trở thành một đế chế hùng mạnh của vương quốc này trong thời kỳ Tân Vương Quốc, cũng như những thử thách mà họ phải đối mặt để duy trì quyền lực trước các đối thủ như Mitanni và Hittite.
Nội dung
Hình 1: Bản đồ vùng Levant, khu vực chứng kiến sự cạnh tranh khốc liệt giữa các cường quốc trong thời kỳ Tân Vương Quốc Ai Cập.
Từ Bóng Tối Của Sự Thống Trị Của Người Hyksos
Để hiểu được sự trỗi dậy của đế chế Ai Cập thời Tân Vương quốc, chúng ta cần quay trở lại thời kỳ đen tối khi người Hyksos, những kẻ cai trị ngoại bang, thống trị Ai Cập trong suốt thời kỳ Trung Vương quốc thứ 2 (khoảng 1640-1532 TCN). Người Hyksos, với công nghệ vũ khí bằng đồng và chiến xa tiên tiến, đã dần dần xâm nhập vào xã hội Ai Cập trong giai đoạn suy yếu của Trung Vương Quốc. Họ chiếm được quyền kiểm soát vùng đồng bằng sông Nile và thiết lập thủ đô tại Avaris.
Tuy nhiên, sự cai trị của người Hyksos không phải là sự áp bức tàn bạo như thường được mô tả. Người Ai Cập ở Thebes đã hấp thụ những kỹ nghệ mới từ người Hyksos, đặc biệt là công nghệ chiến tranh, và sử dụng chúng để chuẩn bị cho cuộc chiến giành lại độc lập.
Ánh Sáng Giải Phóng và Sự Ra Đời Của Một Cường Quốc Quân Sự
Kamose, vị vua cuối cùng của vương triều Thebes thứ 17, đã phát động cuộc chiến chống lại người Hyksos. Tuy nhiên, phải đến thời Amosis I, em trai của Kamose, Ai Cập mới được giải phóng hoàn toàn. Amosis I đã đánh bại người Hyksos, thống nhất Ai Cập và thiết lập vương triều thứ 18, mở ra thời kỳ Tân Vương Quốc.
Chiếc rìu tế lễ của Pharaoh Amosis
Hình 2: Chiếc rìu tế lễ của Pharaoh Amosis, người sáng lập vương triều thứ 18, dâng lên mẹ của mình là nữ hoàng Ahhotep. Ở giữa chiếc rìu khắc hình ảnh Amosis hạ sát một kẻ thù, có lẽ là một chiến binh Hyksos. Đầu rìu được mạ vàng và có niên đại khoảng 1570 TCN.
Sự trỗi dậy của Ai Cập như một cường quốc quân sự được thúc đẩy bởi những bài học kinh nghiệm từ thời kỳ bị người Hyksos đô hộ. Amosis I và những người kế vị ông hiểu rằng an ninh của Ai Cập phụ thuộc vào một lực lượng quân sự hùng mạnh. Quân đội trở thành một phần quan trọng của xã hội Ai Cập, và việc mở rộng lãnh thổ được coi là cách tốt nhất để bảo vệ biên giới và duy trì sự ổn định.
Thách Thức Từ Phương Bắc: Vương Quốc Mitanni
Trong khi Ai Cập củng cố quyền lực của mình, một cường quốc mới nổi lên ở phía bắc: Vương quốc Mitanni. Người Mitanni, với quân đội hùng mạnh sử dụng chiến xa và ngựa chiến, đã bành trướng ảnh hưởng đến Syria, vùng đất mà Ai Cập coi là thuộc phạm vi ảnh hưởng của mình.
Dưới triều đại của Thutmose III, một trong những vị pharaoh vĩ đại nhất Ai Cập, quân đội Ai Cập đã phát động một loạt chiến dịch quân sự để chống lại người Mitanni. Trận Megiddo (1457 TCN), một trong những trận đánh nổi tiếng nhất trong lịch sử quân sự cổ đại, đã chứng kiến chiến thắng vang dội của Thutmose III trước liên quân do vua Kadesh lãnh đạo.
Thanh kiếm ngắn của quân đội Ai Cập
Hình 3: Một trong những đóng góp đáng kể của người Hyksos vào văn hóa Ai Cập là kỹ nghệ vũ khí bằng đồng, nhờ đó người Ai Cập có thể sản xuất những vũ khí như thanh kiếm ngắn này để trang bị cho các chiến binh. Thanh kiếm trong hình có đuôi mạ vàng và có lẽ là phần thưởng của Pharaoh dành cho sự dũng cảm.
Tuy nhiên, Ai Cập đã không sáp nhập hoàn toàn Syria. Thay vào đó, Thutmose III áp dụng chính sách thiết lập một hệ thống chư hầu. Các thành bang Syria được quyền tự trị nhưng phải cống nạp cho Ai Cập và cung cấp quân đội khi được yêu cầu.
Sự Xuất Hiện Của Kẻ Thù Mới: Đế Chế Hittite
Sự suy yếu của người Mitanni vào cuối thế kỷ 14 TCN đã mở đường cho sự trỗi dậy của một cường quốc mới: Đế chế Hittite. Dưới sự lãnh đạo của Suppiluliuma I, người Hittite đã chinh phục phần lớn Syria, thiết lập một đế chế hùng mạnh trải dài từ Anatolia đến Levant.
Vũ khí của bộ binh Ai Cập
Hình 4: Vũ khí của bộ binh Ai Cập đầu vương triều thứ 18. Vũ khí tấn công chủ yếu là cây búa đồng (bên trái). Thanh dao dài bằng đồng (bên phải) là vũ khí trong giai đoạn chuyển tiếp trước khi quân Ai Cập chuyển hẳn sang dùng kiếm dài do chịu ảnh hưởng từ lính đánh thuê Sherden đến từ biển.
Người Ai Cập, lúc này đang trải qua những bất ổn chính trị và tôn giáo dưới triều Akhenaten, đã không thể ngăn chặn sự bành trướng của người Hittite. Mâu thuẫn giữa Ai Cập và người Hittite lên đến đỉnh điểm trong trận Kadesh (1274 TCN) dưới thời Ramesses II.
Trận Kadesh: Huyền Thoại và Sự Thật
Trận Kadesh, một trong những trận chiến nổi tiếng nhất lịch sử cổ đại, là cuộc đối đầu trực tiếp giữa hai cường quốc hùng mạnh nhất thời bấy giờ: Ai Cập dưới thời Ramesses II và người Hittite do Muwatalli II lãnh đạo.
Trận chiến diễn ra ác liệt với những diễn biến phức tạp. Quân Hittite, lợi dụng thông tin tình báo sai lệch, đã đánh úp quân Ai Cập đang hành quân. Tuy nhiên, Ramesses II đã thể hiện lòng dũng cảm và tài năng quân sự kiệt xuất khi tập hợp lực lượng, chống trả quyết liệt và cuối cùng đẩy lùi được quân Hittite.
Mặc dù Ramesses II tuyên bố chiến thắng vang dội, trận Kadesh thực chất là một trận hòa. Cả hai bên đều chịu tổn thất nặng nề và không bên nào giành được ưu thế quyết định.
Hòa Bình Mong Manh và Sự Suy Tàn Của Tân Vương Quốc
Trận Kadesh đánh dấu sự kết thúc của giai đoạn bành trướng của Ai Cập thời Tân Vương Quốc. Ramesses II, nhận thức được sức mạnh của người Hittite, đã ký kết một hiệp ước hòa bình với Hattusili III, người kế vị Muwatalli II. Hiệp ước này thiết lập một nền hòa bình mong manh kéo dài trong vài thập kỷ.
Nubia – Nguồn cung cấp vàng và nhân lực cho Ai Cập
Hình 5: Nubia là vùng đất rất quan trọng đối với Tân Vương Quốc Ai Cập, là nguồn cung cấp vàng và các nguyên liệu thô khác. Đây cũng là nơi cung cấp nguồn nhân lực cần thiết khi tuyển quân. Người Medjay, tương tự như những tù nhân Nubia được mô tả ở đây, được sử dụng rộng rãi trong quân đội Ai Cập trong những đơn vị dùng cho trinh sát hoặc tập kích.
Tuy nhiên, Ai Cập thời kỳ cuối Tân Vương Quốc phải đối mặt với nhiều thách thức: bất ổn nội bộ, khủng hoảng kinh tế và sự trỗi dậy của các thế lực mới như người Assyria và “Những kẻ đến từ biển”. Vào cuối thế kỷ 12 TCN, Tân Vương Quốc Ai Cập sụp đổ, kết thúc một trong những giai đoạn huy hoàng nhất trong lịch sử Ai Cập cổ đại.
Bài Học Lịch Sử
Câu chuyện về Đế chế Ai Cập thời Tân Vương Quốc là một minh chứng cho quy luật thăng trầm của lịch sử. Từ đống tro tàn của sự đô hộ của người Hyksos, Ai Cập đã vươn lên thành một cường quốc quân sự và xây dựng một đế chế hùng mạnh. Tuy nhiên, đế chế ấy không tồn tại mãi mãi. Sự trỗi dậy của các đối thủ, bất ổn nội bộ và những thách thức mới đã dẫn đến sự suy tàn của Tân Vương Quốc, nhắc nhở chúng ta rằng quyền lực không bao giờ là vĩnh cửu.
Bài viết này đã điểm qua những nét chính về lịch sử quân sự của Ai Cập thời Tân Vương Quốc, từ cuộc chiến giành độc lập khỏi người Hyksos đến sự suy tàn của đế chế trước những thách thức mới. Hi vọng bài viết đã cung cấp cái nhìn tổng quan về một giai đoạn lịch sử đầy biến động và hào hùng của Ai Cập cổ đại.
