Những năm đầu thập niên 1970 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử thế giới với sự xuất hiện của thời kỳ “hòa hoãn” (détente). Giữa cuộc Chiến tranh Lạnh căng thẳng, đây là khoảng thời gian hiếm hoi hai siêu cường, Mỹ và Liên Xô, tạm gác lại đối đầu, hướng tới đối thoại và hợp tác. Thời kỳ này không chỉ làm dịu đi bầu không khí căng thẳng toàn cầu mà còn mang đến những bài học quý giá về ngoại giao và giải quyết xung đột.
Bối Cảnh Hình Thành Thời Kỳ Hòa Hoãn
Sau Chiến tranh Thế giới thứ hai, thế giới bước vào một cuộc đối đầu mới, Chiến tranh Lạnh, giữa hai phe tư bản chủ nghĩa do Mỹ dẫn đầu và xã hội chủ nghĩa do Liên Xô lãnh đạo. Cuộc chạy đua vũ trang giữa hai siêu cường leo thang chóng mặt, tiêu tốn nguồn lực khổng lồ và đẩy thế giới đến bờ vực chiến tranh hạt nhân. Chương trình không gian Apollo của Mỹ và việc phát triển vũ khí hạt nhân của cả hai bên là minh chứng rõ nét cho cuộc cạnh tranh tốn kém này.
Sự suy thoái kinh tế của Mỹ đầu những năm 1970, buộc Tổng thống Nixon phải phá vỡ Hệ thống tiền tệ Bretton Woods, cùng với sự suy giảm tăng trưởng kinh tế của Liên Xô, đã tạo nên động lực cho sự thay đổi trong chính sách đối ngoại của hai cường quốc. Cả hai đều nhận ra rằng việc tiếp tục đối đầu sẽ gây tổn hại nặng nề cho nền kinh tế và cần thiết phải tìm kiếm một hướng đi mới.
Những Nỗ Lực Hòa Hoãn và Thành Tựu Đạt Được
Chính quyền Nixon đã khởi xướng thời kỳ hòa hoãn bằng việc tuyên bố chấm dứt đối đầu và chuyển sang đối thoại với Liên Xô. Cuộc gặp gỡ lịch sử giữa Nixon và Brezhnev tại Matxcơva năm 1972, với cam kết không can thiệp sâu vào Chiến tranh Việt Nam, đánh dấu bước khởi đầu cho giai đoạn này. Cùng lúc, Mỹ cũng thực hiện chính sách hòa hoãn với Trung Quốc thông qua “ngoại giao bóng bàn”, dẫn đến chuyến thăm của Nixon tới Bắc Kinh, mở ra một chương mới trong quan hệ Trung – Mỹ và củng cố vị thế của Trung Quốc trên trường quốc tế.
Một loạt các hiệp ước quan trọng được ký kết, bao gồm Hiệp ước chống tên lửa đạn đạo (ABM) và Hiệp ước giới hạn vũ khí tiến công chiến lược (SALT I và II), đã góp phần hạn chế cuộc chạy đua vũ trang. Sự kiện kết nối thành công giữa tàu vũ trụ Apollo của Mỹ và Soyuz 19 của Liên Xô năm 1975 là biểu tượng cho sự hợp tác khoa học và chấm dứt cuộc đua vào không gian.
Đỉnh cao của thời kỳ hòa hoãn là Định ước Helsinki năm 1975, khẳng định nguyên tắc hòa bình giữa các quốc gia châu Âu và toàn vẹn lãnh thổ. Định ước này có sự tham gia của 33 quốc gia châu Âu, Mỹ và Canada, góp phần cải thiện đáng kể quan hệ Đông – Tây.
Kết Thúc Thời Kỳ Hòa Hoãn và Bài Học Lịch Sử
Mặc dù mang lại nhiều kết quả tích cực, thời kỳ hòa hoãn không kéo dài. Sự kiện Liên Xô đưa quân vào Afghanistan năm 1979 và sự ủng hộ của Mỹ cho các nhóm Mujahideen đã làm gia tăng căng thẳng giữa hai siêu cường. Sự lên nắm quyền của Tổng thống Reagan năm 1981 đánh dấu sự trở lại của chính sách đối đầu, chính thức khép lại thời kỳ hòa hoãn ngắn ngủi.
Tuy nhiên, những thành tựu đạt được trong giai đoạn này không thể phủ nhận. Hòa hoãn đã tạo tiền đề cho việc kiểm soát vũ khí hạt nhân, thúc đẩy hợp tác khoa học và đặt nền móng cho sự hình thành Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS) sau này. Thời kỳ này để lại bài học quý giá về tầm quan trọng của đối thoại, hợp tác và xây dựng lòng tin trong quan hệ quốc tế, đồng thời nhắc nhở chúng ta về sự mong manh của hòa bình và cần thiết phải nỗ lực không ngừng để duy trì nó.
Tài liệu tham khảo
Đào Minh Hồng – Lê Hồng Hiệp (chủ biên), Sổ tay Thuật ngữ Quan hệ Quốc tế, (TPHCM: Khoa QHQT – Đại học KHXH&NV TPHCM, 2013).
