Lễ cúng đầy tháng và lễ cúng thôi nôi cho bé
Cúng đầy tháng – cúng thôi nôi là một trong những nghi lễ liên quan đến cuộc sống của mỗi người, là văn hoá truyền thống đẹp của người Việt Nam. Ông bà ta xưa tin rằng: Đứa bé sinh ra là do các vị linh hồn (Bà chúa Đầu thai), Tiên Mụ trực tiếp tạo ra. Vì vậy, khi đứa bé tròn một tháng, bố mẹ và ông bà phải tổ chức lễ cúng thôi nôi để tạ ơn các vị linh hồn và cầu xin các vị linh hồn ban phước và may mắn cho đứa bé.
Đây là nghi lễ không chỉ khẳng định sự tồn tại của một con người mới trong xã hội, mà còn phô diễn vai trò của gia đình và xã hội đối với thành viên mới, thế hệ mới.
Mặc dù đây là một hình thức tín ngưỡng dân gian mang tính chất thờ mẫu, nhưng qua đó chúng ta có thể thấy tín ngưỡng dân gian luôn chú trọng không chỉ đến hiện tại và tương lai, mà còn nhìn nhận rõ sự gắn kết của gia đình và xã hội. Lễ cúng đầy tháng và lễ thôi nôi còn là cách thể hiện những ước muốn tốt đẹp của các thế hệ trước đối với thế hệ kế tiếp.
1. Lễ cúng đầy tháng (lễ cúng mụ)
Cách chuẩn bị lễ cúng đầy tháng
Trẻ sinh vào đúng tháng cần phải tổ chức lễ cúng mụ hoặc còn gọi là lễ đầy tháng.
Việc tổ chức lễ đầy tháng không chỉ là cách tạ ơn các vị linh hồn đã tạo ra đứa bé, mà còn là cách để thông báo với gia đình, bạn bè, hàng xóm về sự ra đời của đứa cháu sau một tháng. Mặc dù không phải ai cũng thấy (cả mẹ và bé), nhưng đó là một chứng nhận xã hội về sự tồn tại của một con người, để được quan tâm, chúc phúc, và cộng đồng chịu trách nhiệm giúp đỡ và bảo vệ.
Trong ngày đầy tháng, ngoài việc chuẩn bị thức ăn và đồ uống để chiêu đãi khách mời, gia đình còn chuẩn bị mâm lễ vật cúng kính 12 vị linh hồn gồm 12 chén chè, 3 tô chè, 3 đĩa xôi và một mâm 3 ông Đức bằng con vịt tréo cánh luộc chín, 3 chén cháo và 1 tô cháo…
12 chén chè cúng 12 vị linh hồn gồm:
- Vị linh hồn thủ trưởng việc sanh đẻ (chú sanh)
- Vị linh hồn thủ trưởng việc thai nghén (chuyển sanh)
- Vị linh hồn thủ trưởng việc thụ thai (thủ thai)
- Vị linh hồn thủ trưởng việc tạo hình nam, nữ cho đứa bé
- Vị linh hồn thủ trưởng việc chăm sóc bào thai (an thai)
- Vị linh hồn thủ trưởng việc chuyển dạ (chuyển sanh)
- Vị linh hồn thủ trưởng việc khai hoa nở nhụy (hộ sản)
- Vị linh hồn thủ trưởng việc ở cữ (dưỡng sanh)
- Vị linh hồn thủ trưởng việc chăm sóc trẻ sơ sinh (bảo tống)
- Vị linh hồn thủ trưởng việc ẵm bồng con trẻ (tống tử)
- Vị linh hồn thủ trưởng việc giữ trẻ (bảo tử)
- Vị linh hồn thủ trưởng giám sát việc sinh đẻ
Ba ông Đức bao gồm giáo sư, thầy tổ và tiền bối có vai trò truyền dạy nghề nghiệp (không phải 13 ông Đức).
Sau khi bày lễ vật, một trưởng tộc hoặc người có kinh nghiệm trong nghi lễ thực hiện việc thắp ba nén hương và cầu nguyện.
Bài cúng đầy tháng
“Hôm nay, ngày (mùng)… tháng… (âm lịch), ngày cháu (nội hay cháu ngoại………………) tên là… tròn 1 tháng tuổi, gia đình tôi bày lễ vật này, kính mời 12 vị linh hồn và 3 ông Đức trước mặt để chứng tỏ việc nhận lễ. Chúng tôi xin cầu cho cháu (tên) mạnh khỏe, nhanh lớn, hiền lành, và chúc gia đình luôn hạnh phúc và an lành”.
Nghi thức khai hoa
Sau nghi thức cúng kính là nghi thức khai hoa, còn được gọi là “bắt miếng”. Đứa bé được đặt lên bàn giữa, người chủ lễ rót trà thấp hương để xin phép “bắt miếng”. Sau đó, người chủ lễ cầm một nhánh hoa điệp (hoặc loại hoa khác) và vẫy nhẹ qua miệng bé để đọc những lời tốt đẹp như sau:
“Mở miệng cho có bông, có hoa,
Mở miệng cho kẻ thương, người nhớ,
Mở miệng cho có bạc, có tiền,
Mở miệng cho xóm giềng quý mến…”
Tiếp theo là lời chúc mừng và việc tặng quà hoặc tiền lì xì từ khách mời, dòng họ và người thân trong ngày bé tròn một tháng tuổi.
2. Lễ cúng thôi nôi
Khi đứa bé tròn 12 tháng, người ta tổ chức lễ thôi nôi, còn được gọi là đám thôi nôi.
Cách chuẩn bị lễ cúng thôi nôi
Lễ thôi nôi, ngoài lễ vật chè – xôi và vịt luộc cúng vị linh hồn và ông Đức như trong lễ đầy tháng, còn bao gồm lễ cúng đất đai diên địa, thổ công, thổ chủ. Mâm cúng được bày ngoài sân, đầu hướng ra ngoài, và kèm theo heo quay. Heo quay được cúng đất đai diên địa, thổ công, thổ chủ. Mâm cúng bao gồm 5 chén cháo, 1 tô cháo, 1 đĩa lòng lợn, rau sống, nhang, đèn, rượu, trà, hoa quả. Trên lưng heo quay gắn một con dao bén.
Trong nhà, bày 3 mâm cúng gồm mâm cúng Thành hoàng bổn cảnh, mâm cúng Cửu huyền thất tổ và mâm cúng ông bà quá vãng (số bàn thờ bấy nhiêu, bấy nhiêu mâm cúng). Lễ vật là những món ăn chín phù hợp với tập quán địa phương.
Nghi lễ cúng đất đai diên địa, thổ công thổ chủ có lời khấn như sau:
Bài cúng lễ thôi nôi
“Hôm nay, ngày (mùng)… tháng… (âm lịch), gia đình cháu (nêu họ và tên) bày lễ vật trước đất đai diên địa, thổ công thổ chủ để chứng minh việc nhận lễ kỷ niệm đầy 1 năm tuổi của cháu. Chúng tôi xin cầu cho cháu (tên) khỏe mạnh, phát triển nhanh, hiền lành, phù trợ cho gia đình luôn có hạnh phúc và an lành”.
Lời khấn trong lễ cúng Thành hoàng bổn cảnh, mâm cúng Cửu huyền thất tổ và mâm cúng ông bà quá vãng tương tự như lời khấn nghi cúng đất đai diên địa, thổ công thổ chủ, chỉ thay đổi đối tượng được thỉnh mời.
Lời khấn cầu 12 vị linh hồn và 3 ông Đức cơ bản giống như lời khấn trong ngày đầy tháng.
Ba tuần rượu và một tuần trà, lời khấn không thay đổi.
Khi kết thúc 3 tuần rượu và một tuần trà, thực hiện nghi thức “thử tài” cho bé bằng việc bày các vật phẩm phù hợp trên bàn hoặc trên một bảng phù hợp với tính cách của bé trai hoặc bé gái. Sau đó, để bé ngồi trước các vật phẩm để tự chọn như: gương, lược, bút, sách, xôi, tiền, kéo… Vật phẩm bé chọn đầu tiên (nhìn trước) được coi là lựa chọn của bé cho nghề nghiệp tương lai.
Sau khi kết thúc nghi thức tử tài, khách mời thực hiện nghi thức chúc mừng và tặng quà hoặc tiền lì xì cho bé và gia đình trong ngày bé tròn một năm tuổi.
Kết thúc nghi lễ là cuộc tiệc mừng bé tròn một năm tuổi.
Nhìn chung, lễ đầy tháng – lễ thôi nôi là những nghi lễ biểu hiện tình cảm của người Việt Nam nói chung và người Bến Tre nói riêng đối với con người, bất kể tuổi tác.
Trong quá trình hội nhập và phát triển ngày nay, nhiều hình thức tín ngưỡng dân gian, bao gồm lễ đầy tháng – lễ thôi nôi, đang có nguy cơ suy tàn hoặc biến dạng theo cơ chế thị trường. Nếu không biết cẩn trọng và phát huy, chúng ta có thể mất đi những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc và của chính bản thân chúng ta.
Mời bạn đọc thêm về lễ đầy tháng và lễ thôi nôi tại Khám Phá Lịch Sử.
